Voor BBB-leider Caroline van der Plas voelde het als „digitale verkrachting”. „Misselijkmakend” vond CDA-Kamerlid Eline Vedder het om erachter te komen dat een beeld van haar is gebruikt in een pornovideo, waardoor het lijkt alsof ze daarin figureert. In de zogeheten deepfakefilmpjes wordt het gezicht van een bekende Nederlander op het lichaam van een pornoactrice geplakt. Dat is bijna niet van echt te onderscheiden. „Het advies om er stil over te zijn, maakt me woedend”, schrijft Vedder op X. „De aangifte is onderweg.”

Ook ChristenUnie-leider Mirjam Bikker blijkt slachtoffer van deepfake te zijn, zegt ze desgevraagd. „Heel vervelend.” Bikker heeft aangifte gedaan en besloot daarna het gebeuren voor zichzelf te parkeren. „Het raakt me wel, maar ik weiger slachtoffer te zijn van dit soort criminelen. Dit gaat niet over wie ik ben, maar over het kwaad dat anderen doen. Ik geloof niet dat ik geroepen ben daar veel tijd in te steken.”

Het maakt Bikker boos dat dit soort beelden verspreid worden. „Sommige mensen zijn hierdoor voor het leven getekend.” Ook vindt ze het triest dat vooral vrouwen de dupe van deepfake zijn. „Dit werpt een extra drempel voor hen op om politiek actief te zijn. Ook dat is schadelijk.”

Privacy

Volstrekt helder is de wet erover: deepfake is verboden. Volgens Dirk Visser, advocaat en hoogleraar intellectuele eigendomsrecht aan de Universiteit Leiden, is het handhavingsprobleem echter gigantisch. „Als je dit wilt controleren, moet je hoe dan ook de privacy van mensen en vertrouwelijkheid van gegevens schenden.”

Visser vergelijkt het met het bestrijden van kinderporno. Dat kan door met software te filteren op plaatjes van blote kinderen. „Maar als mensen een foto van hun kind in een badje hebben gemaakt, en die opgeslagen hebben in de cloud, dan wordt die er ook uitgefilterd. Het is een schending van de privacy als er proactief in onze telefoon of fotobibliotheek gekeken wordt. Maar op een andere manier kun je dit kwaad niet uitroeien.”

Platforms waar illegale video’s rondgaan, versleutelen de gegevens van gebruikers, waardoor die niet toegankelijk zijn voor derden. „Dan moet je dus in telefoons gaan kijken wat mensen aan het doen zijn. Hoeveel privacy wil je opgeven om deepfake tegen te gaan?” Wat het nóg ingewikkelder maakt: mensen kunnen illegale spullen uploaden op een anonieme plek online, die weer wordt onderverhuurd aan bedrijven die zich laten uitbetalen in ontraceerbare bitcoins. „Zo weet je helemaal niet meer met wie er zaken met elkaar doen.”

Websites blokkeren behoort ook tot de opties. Maar daar zit een keerzijde aan, legt Visser uit. „Via een versleutelde VPN-verbinding kun je dat weer omzeilen. En er kan ook andere info op zo’n site staan. Is zo’n blokkade dan nog wel proportioneel?” De technologie zelf verbieden lijkt ook onhaalbaar, want die wordt bijvoorbeeld al heel lang gebruikt voor figuranten in films. „We moeten optreden tegen de uitwassen.” Ook een drastische aanpak, zoals het volledig verbieden van porno, kan volgens hem het kwaad indammen. „Maar veel mensen zullen zover niet willen gaan.”

Aangifte

Eind vorig jaar veroordeelde de rechter een man omdat hij een pornografische deepfakevideo had gemaakt van presentatrice Welmoed Sijtsma. Zij ging voor een documentaire zelf op zoek naar de persoon die de video had gefabriceerd en kwam hem op het spoor. Volgens Visser kunnen individuen soms meer dan justitie, omdat niet alle opsporingsmethoden wenselijk worden geacht. „Amerika beschikt over een databank met gezichten van miljarden wereldbewoners. Daarmee kun je filteren op gezichten van bekende Nederlanders in combinatie met porno. In Europa is het verboden om zo’n databank met biometrische gegevens aan te leggen. Daardoor blijven dit soort misstanden vaak onopgelost.”

We willen geen Big Brother-staat, zoals China

Heeft aangifte doen wel zin, als opsporing zo ingewikkeld is? CU-Kamerlid Bikker vindt van wel. „Daders mogen niet straffeloos wegkomen. Aangifte doen is de enige manier om in beeld te krijgen hoe kwalijk deepfake is en om daders te pakken.” Ook Visser raadt slachtoffers aan zich bij de politie te melden. „Maar je moet geen wonderen van een aangifte verwachten.”

Big Brother-staat

Visser vindt dat er iets moet gebeuren aan de Europese regels die regelen dat de overheid geen websites mag blokkeren. Wel moet de vrije toegang tot internet blijven bestaan. „We willen geen Big Brother-staat, zoals China.” Ook aan de anonimiteit van uploaders valt iets te doen. „Mensen moeten wel anoniem hun mening kunnen blijven geven. Als je eerst met DigiD op zo’n site moet inloggen, durf je misschien geen kritiek meer te geven op de overheid.” De hoogleraar acht het wel denkbaar dat internetplatforms bij het reguleren van deepfakes grotere verantwoordelijkheid krijgen.

Dinsdag nam de Eerste Kamer de Wet seksuele misdrijven aan. Bikker wil minister Yeşilgöz vragen of de wet justitie voldoende gereedschap in handen geeft om deze misstanden aan te pakken. Volgens de CU-leider „hebben we een overheid nodig die vooruit gaat kijken. Deze ontwikkeling gaat pijlsnel. Je ziet lang niet altijd meer aan beelden dat ze nep zijn.” Ze vindt dat ook gevaarlijk voor de democratie. „Je kunt zo politici dingen laten vertellen die ze helemaal niet vinden.”