Ingewijden weten het al maanden. Mark Rutte volgt Jens Stoltenberg op als NAVO-secretaris-generaal. In oktober loopt Stoltenbergs mandaat af. Potentiële kapers op de kust bleken niet opgewassen tegen de internationaal ervaren Nederlandse premier. De Britse defensieminister Ben Wallace, die in 2023 zijn interesse in de baan uitsprak, trad in de zomer af. Bondskanselier Olaf Scholz hield eind vorig jaar de benoeming tegen van Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie.

De Estse premier Kaja Kallas gooit altijd nog hoge ogen voor de functie. Ze is vrouw en haar land voldoet ruim aan de 2-procentnorm. Estland spendeert dit jaar naar verwachting 3,2 procent van het bruto binnenlands product aan defensie. Wat niet in Kallas’ voordeel spreekt, is haar uitgesproken kritiek op het „schurkenregime” in Moskou. Een havik als NAVO-chef zou de toch al ijzige relatie met Rusland verder op scherp zetten.

Een andere gegadigde, de Letse buitenlandminister Arturs Krišjānis Kariņš mist voldoende statuur om de gewichtige taak van secretaris-generaal op zich te nemen. Sinds de Noor Anders Fogh Rasmussen in 2009 aantrad, is de NAVO-chef een oud-premier. En net als Kallas loopt Kariņš nog niet erg warm voor de opvolging van Stoltenberg.

Bruggenbouwer

Ook Rutte zwijgt in alle talen over zijn kandidatuur – nadat hij naar eigen zeggen „in oktober de fout maakte om erover te praten”. Maar goede wijn behoeft geen krans, luidt het gezegde. „Als een van de langstzittende premiers in Europa is hij een door de wol geverfd politicus”, zegt Timo Koster, oud-topdiplomaat bij de NAVO. „Rutte heeft goede persoonlijke contacten en is een bruggenbouwer. Uitstekende kwaliteiten voor iemand die met alle bondgenoten consensus moet bereiken.” „Maar weinig mensen kunnen zich meten met Rutte”, zegt Ed Kronenburg, kabinetschef van NAVO-topman Jaap de Hoop Scheffer (2004-2009). „Hij is nooit veroorzaker van het probleem, maar altijd onderdeel van de oplossing”, zegt Jan Broeks voormalig directeur-generaal van de militaire staf van het bondgenootschap.

In de periode onder de Amerikaanse president Donald Trump heeft de Nederlandse premier veel krediet opgebouwd. Zo wist hij al grinnikend Trump van repliek te dienen. „Als we eruit komen is dat positief. En zo niet, dan is dat ook positief”, zei de Amerikaanse president in 2018 over een mogelijke handelsovereenkomst met de Europese Unie. Rutte lachte even, en wierp toen tegen: „Nee, niet positief. We moeten eruit komen.”

Rutte kan omgaan met ‘lastige’ bondgenoten. Volgens Broeks een belangrijke vereiste voor de volgende NAVO-chef. „Zijn uitdaging wordt om de bondgenoten bijeen te houden.”

Bovendien komt hij uit een NAVO-land van gemiddelde grootte. Bij een secretaris-generaal uit een grote lidstaat wordt al snel door andere bondgenoten gevreesd dat hij te dominant zal zijn. Kronenburg: „De NAVO-chef moet alle NAVO-landen tot hun recht laten komen en hen het gevoel geven dat ze bij de besluitvorming binnen de NAVO gezien en gehoord worden. Rutte heeft laten zien dat hij dat kan. Binnen de EU speelt hij al de rol van oliemannetje: de man waarnaar wordt gekeken als men een meningsverschil wil oplossen.”

En Rutte is een Europeaan. De Verenigde Staten leveren traditiegetrouw de militaire opperbevelhebber; dus moet de secretaris-generaal uit Europa komen, is de ongeschreven regel. „Er wordt ook gekeken naar zijn nationaliteit”, weet Kronenburg. „Commissievoorzitter Von der Leyen komt uit Duitsland en Raadsvoorzitter Charles Michel is een Belg. Dus is het niet logisch dat die landen ook de nieuwe NAVO-chef leveren. Noorwegen en Denemarken leverden de vorige secretaris-generaal, dus ook die zijn niet aan de beurt. Turkije heeft een grensdispuut met Griekenland, en Hongarije ligt steeds dwars in Brussel; een NAVO-chef uit een van die landen wordt niet bevorderlijk geacht voor de interne eenheid binnen de NAVO.”

„Al zijn er ook zaken die tegen Rutte pleiten”, beweert Koster. „Als premier heeft hij twee keer in eigen persoon de verplichting getekend om tegen 2024 aan de NAVO-norm te zullen voldoen.” Maar ook dit jaar zal Nederland de 2-procentnorm niet halen. Bovendien zou Rutte na Dirk Stikker (1961-1964), Joseph Luns (1971-1984) en Jaap de Hoop Scheffer (2004-2009) de vierde Nederlander op de post zijn. En voor de vierde keer op rij een West-Europeaan – na De Hoop Scheffer, Anders Fogh Rasmussen (2009-2014) en Jens Stoltenberg (sinds 2014). Koster: „Is het niet tijd voor iemand uit Zuid- of Oost-Europa?”

Ook Nederlandse militairen zijn niet allemaal over de demissionair premier te spreken – die gewoon is in sportkostuum en op gympen op officiële uitnodigingen een bezoek te brengen aan de verschillende onderdelen van de krijgsmacht. Kennis van de etiquette spreidde Rutte bij die bezoeken in ieder geval niet tentoon. Bijzonder veel belangstelling voor de krijgsmacht evenmin.

Witte Huis

Rutte maakte zijn interesse in de baan in oktober openbaar. Ingewijden wisten dat hij toen al maanden op koers lag voor de topfunctie. „Ik vermoed dat Rutte ergens in 2021 voor het eerst informeel is gepolst”, zegt Broeks. „Tot die tijd was het beeld binnen de NAVO: de volgende is een topvrouw en komt uit het Oostblok. Maar de bondgenoten kregen geen consensus over een kandidaat.”

Dus kwam Rutte in beeld om baas van de NAVO te worden. Lange tijd hield de Nederlandse premier de boot af. Tot 17 januari 2023. Tijdens een bezoek aan het Witte Huis liet de Amerikaanse president Rutte plaatsnemen achter de Resolute desk, ’s werelds belangrijkste bureau in het Oval Office. „Tijdens dat bezoek is hij voor het eerst officieel gevraagd door Biden”, vermoedt Broeks.

Na de sollicitatie volgden diplomatieke bezoeken over de hele wereld. Het afgelopen jaar was Rutte in totaal 36 keer op pad – afgezien van zijn EU-verplichtingen in Brussel. Afgelopen weekeinde was hij op de internationale veiligheidsconferentie in München. Om te zorgen dat straks alle bondgenoten unaniem met zijn aanstelling als secretaris-generaal instemmen, is het handig de diplomatieke banden te onderhouden.

Een formele procedure om NAVO-chef te worden, is er niet. Namen van mogelijke kandidaten worden voor het eerst uitgewisseld tijdens informele bijeenkomsten in de Noord-Atlantische Raad, het bestuursorgaan van de NAVO waarin de permanente vertegenwoordigers van de NAVO-landen twee keer per week bij elkaar komen.

De oudste permanent vertegenwoordiger –op dit moment de Kroaat Mario Nobilo (sinds 2017 NAVO-ambassadeur)– krijgt de opdracht om te zorgen voor consensus rondom één kandidaat. Hij peilt tijdens informele koffiegesprekken met individuele vertegenwoordigers of er in de hoofdsteden draagvlak is voor een kandidaat. Koster: „Er wordt gepraat en gepraat totdat iedereen het erover eens is: meneer X of mevrouw Y moet de nieuwe secretaris-generaal worden.”

Pas als het honderd procent zeker is dat alle bondgenoten met één kandidaat instemmen, wordt een speciale vergadering van de Noord-Atlantische Raad ingelast. Broeks: „Met de voordracht van Stoltenberg in 2014 was er één agendapunt.” De bijeenkomst duurde dan ook niet lang. „De NAVO-ambassadeurs stonden met vijf minuten buiten.”

Tweederde van alle NAVO-landen, inclusief de VS en het VK, schaart zich inmiddels achter Ruttes kandidatuur. Kan de topfunctie hem nog ontgaan? „Het is zo goed als zeker dat hij het wordt”, zegt Koster. „Maar de baan als NAVO-chef kan hem nog altijd ontgaan.”

Net zoals de kandidatuur van Ruttes verre voorganger Ruud Lubbers in 1995 compleet flopte. De premier kreeg vooraf openlijke steun van de grote Europese NAVO-landen Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland, en van Spanje, Italië, Portugal, Luxemburg en Turkije. Washington was echter niet van Lubbers gecharmeerd en lieten duidelijk merken de baas te zijn. De Spaanse buitenlandminister Javier Solana ging er met de buit vandoor.

„Rutte is pas NAVO-topman als alle bondgenoten daarmee akkoord zijn”, zegt Broeks. Wat in zijn voordeel spreekt, is dat hij zich gesteund weet door Washington. De VS hebben als grootste geldschieter en militaire macht binnen de NAVO een doorslaggevende stem in de benoeming van de nieuwe topman. Maar uiteindelijk moet iedereen ervan overtuigd zijn dat Rutte de beste kandidaat is.

Turkije ligt dwars, wist persbureau Bloomberg vorige week te melden. President Recep Tayyip Erdoğan wil van Rutte de verzekering hebben dat hij EU-landen niet zal voortrekken binnen het bondgenootschap. Maar „de Turkse president gaat niet hoog spel spelen”, verwacht Broeks. „Nederland is na Duitsland de tweede Europese investeerder in Turkije.”

Zuid-Europese landen kunnen ook Ruttes kandidatuur dwarsbomen. De bondgenoten Griekenland, Italië, Spanje en Portugal weten zich nog goed de harde opstelling van Nederland te herinneren ten tijde van de financiële crisis. „En zal de Hongaarse premier Viktor Orbán dwarsliggen?”, vraagt Broeks zich af.

Uiteindelijk denkt Kronenburg dat alle bondgenoten zich achter Rutte zullen scharen. „Er moet een nieuwe secretaris-generaal komen. En wat is het alternatief als Rutte niet de baas van het bondgenootschap wordt? Ik zie op dit moment geen betere kandidaat.”

4 april

In de media wordt druk gespeculeerd over Ruttes kandidatuur. Maar vanuit NAVO-kringen blijft het stil. „Er is op de achtergrond iets gaande wat ze nu nog niet naar buiten willen brengen”, vermoedt Broeks. Zelf denkt hij dat er op dit moment gewerkt wordt aan wat in Brussel een ”package deal” wordt genoemd.

Niet alleen de secretaris-generaal van de NAVO wordt eind dit jaar vervangen, maar ook diens vicesecretaris-generaal – op dit moment de Roemeen Mircea Geoană. Broeks: „De bondgenoten hebben steeds aangegeven dat ze een vrouw uit een nieuw NAVO-land als baas van de NAVO willen. Dat ligt nu niet voor de hand. Het lijkt me echter niet onwaarschijnlijk dat Rutte straks secretaris-generaal wordt, terwijl een vrouw uit een van de negen oostelijke NAVO-landen de post vicesecretaris-generaal gaat vervullen.”

Wanneer is het bekend wie het bondgenootschap gaat leiden? „In mijn hoofd zit de datum van 4 april”, zegt Broeks. Die dag bestaat het militaire bondgenootschap 75 jaar. In juli viert de alliantie het 75-jarig bestaan op een top in Washington. Broeks verwacht dat Stoltenberg op die bijeenkomst het stokje zal overdragen aan Rutte. „Mocht de nieuwe secretaris-generaal begin april worden bekendgemaakt, dan heeft Rutte nog drie maanden de tijd om zich voor te bereiden.”

Kan er onverwacht nog een andere kandidaat dan Rutte naar voren worden geschoven voor de functie van NAVO-chef? Broeks verwacht van niet. „Het bondgenootschap is al jaren op zoek naar Stoltenbergs opvolger. Het zou onlogisch zijn om plotsklaps een compleet andere persoon naar voren te schuiven dan de namen die nu rondzingen.”

„Alles kan”, zegt Kronenburg. „Het is pas zeker als het hele proces is afgerond. Maar het veld overziende, zie ik geen geschiktere kandidaat dan demissionair premier Rutte.”