Demissionair minister-president Mark Rutte heeft er twee concurrenten bij. De Estse premier, Kaja Kallas, en de Letse buitenlandminister, Krisjanis Karins, maakten recent kenbaar dat ze Jens Stoltenberg, als NAVO-topman willen opvolgen. Vier vragen.
Drie (oud-)premiers stellen zich als opvolger van Stoltenberg beschikbaar. Is het premierschap voor een kandidaat vereist?
Het is geen verplichting, maar wel handig. In de huidige geopolitieke spanningen lijkt het voor een kandidaat een pré als die inderdaad eerst regeringsleider is geweest. Zo waren de laatste twee NAVO-chefs –de Noor Jens Stoltenberg (2014-) en de Deen Anders Fogh Rasmussen (2009-2014)– ook beiden eerst premier. In het verleden kwam het wel voor dat oud-ministers NAVO-chef werden; denk aan de Nederlanders Joseph Luns en Jaap de Hoop Scheffer, die beiden eerst minister van Buitenlandse Zaken waren. Het gegeven dat op dit moment voorrang wordt gegeven aan premiers voor het ambt van secretaris-generaal maakt tegelijk de pool van gegadigden erg klein. Enkele maanden geleden zongen in Brussel weliswaar nog de namen rond van ‘gewone’ ministers als Ben Wallace, de voormalige minister van Defensie van het Verenigd Koninkrijk, en Chrystia Freeland, de Canadese minister van Internationale Handel. Maar beiden zijn inmiddels uit de running voor het hoogste ambt binnen de NAVO.
Welke kwaliteiten moet een secretaris-generaal bezitten?
De NAVO-chef heeft enerzijds een dienende en bemiddelende functie: hij moet een multilaterale organisatie, waar 31 bondgenoten met consensus besluiten, in goede banen leiden. Anderzijds leidt hij ook het bondgenootschap, zit vergaderingen voor van de Noord-Atlantische Raad –het hoogste besluitvormende orgaan binnen de NAVO– en bepaalt de agenda.
Het is van belang dat alle bondgenoten met een secretaris-generaal kunnen leven. Blijkbaar speelt bij Nederland een grote gunfactor mee: twee van de dertien NAVO-chefs waren Nederlander. Maar voor de NAVO-lidstaten is vooral het internationale profiel van de kandidaat belangrijk: heeft hij ervaring in het internationale domein? En hoe goed ligt hij in Washington?
De hoogste baas van de NAVO mag in ieder geval geen Amerikaan zijn. Hoewel de Verenigde Staten goed zijn voor ongeveer driekwart van de totale defensie-uitgaven van alle bondgenoten bij elkaar, leveren zij nooit de hoogste baas van het bondgenootschap. Een uitruil, want een Amerikaan bezet dan wel weer traditiegetrouw de hoogste militaire post binnen de NAVO.
Nu worden Rutte en Kallas als kandidaat NAVO-chef genoemd. Waarom zouden zij een goede secretaris-generaal zijn?
Dames gaan voor. Kallas is een vrouw en dat spreekt in haar voordeel. Rutte benadrukte in het Haagse radioprogramma Spuigasten dat hij het hoogste ambt binnen de NAVO „heel interessant” vindt, maar dat het goed zou zijn als de volgende NAVO-chef een vrouw is. Ook voor Kallas spreekt dat haar land nog maar relatief kort, sinds 2004, bij de NAVO aangesloten is.
De Estse premier heeft wel een smetje. Ze overleefde onlangs ternauwernood een politieke crisis. Estland zette alle handel met Rusland na de inval in Oekraïne stop. Maar deze zomer werd bekend dat Kallas’ man met zijn bedrijf nog wel met de Russen handel drijft.
Dan is er nog iets. De Estse premier staat bekend als echte havik ten opzichte van Moskou. Bondgenoten als Frankrijk, Italië en Spanje zetten de verhoudingen liever niet op scherp door met zo’n anti-Russische NAVO-chef in te stemmen.
Rutte ligt intern en bij de meeste bondgenoten goed; zeker in de VS. Nederland staat als zeer trans-Atlantisch georiënteerd bekend en is een betrouwbare partner. Niet voor niets waren twee eerdere topmannen Nederlander. Ook het persoonlijk profiel van Rutte spreekt aan. Hij heeft dertien jaar premierschap achter de rug en bezit een uitgebreid internationaal netwerk.
Welk orgaan besluit uiteindelijk wie de nieuwe NAVO-chef wordt?
Daartoe besluiten de 31 bondgenoten samen in de Noord-Atlantische Raad, het hoogste bestuursorgaan van de NAVO. Iedereen moet het met de aanstelling van de nieuwe NAVO-chef eens zijn. Gewoonlijk beklinken de bondgenoten op een NAVO-top officieel dat besluit. Het ligt in de lijn der verwachting dat in juli volgend jaar op de volgende top in Washington wordt bekendgemaakt wie de nieuwe NAVO-chef is.
Voor dat besluit vindt achter de schermen een proces van lobbyen en vergaderen plaats. Op wekelijkse vergaderingen van NAVO-ambassadeurs en tijdens ministeriële bijeenkomsten van de ministers van Buitenlandse Zaken en die van Defensie –die eens in de zoveel tijd op het NAVO-hoofdkwartier nabij Brussel langskomen– wordt verkend welke kandidaat op de meeste steun kan rekenen in de lidstaten.
