Dit jaar verwacht NAVO-chef Jens Stoltenberg dat 18 van de 31 NAVO-landen 2 procent of meer van hun bruto binnenlands product (bbp) aan defensie zullen besteden. Europese bondgenoten nemen de krijgsmacht weer serieus, maar zijn ze in staat zichzelf te verdedigen?
„Ik zou ze niet beschermen. Sterker nog, ik zou ze aanmoedigen te doen wat ze willen”, antwoordde de Amerikaanse oud-president Donald Trump naar eigen zeggen op de vraag van „een president van een groot land” of de Verenigde Staten zouden helpen als de Russen zijn land zouden binnenvallen en het naar Trumps mening te weinig betaalde. „Nee” zou hij hebben geantwoord: „Je moet betalen.” Die boodschap bracht Trump zaterdag op een campagnebijeenkomst.
De boodschap lijkt aan te slaan in Europa. „Ik heb in mijn leven nog nooit de bel zo luid horen klinken als nu”, zei oud-NAVO-topman Jaap de Hoop Scheffer dinsdag op Radio 1 van de Vlaamse omroep VRT. „We hebben de luxe niet om Trump niet serieus te nemen”, reageerde defensieminister Kajsa Ollongren diezelfde dag in het radioprogramma Sven op 1. Als Trump aan de macht zou komen, „moet Europa in staat zijn om zelf handelend op te treden als onze veiligheid in het geding is. We moeten de dreiging zo serieus nemen dat we bereid zijn nog meer geld uit te geven aan onze krijgsmacht.”
2 procent
En dat budget voor defensie komt er. Dat Europa met de toegenomen dreiging uit Rusland het optuigen van de eigen krijgsmacht steeds serieuzer neemt, bleek woensdag. Dit jaar verwacht NAVO-chef Stoltenberg dat een recordaantal van achttien NAVO-landen meer dan 2 procent van hun bbp aan defensie zullen besteden, zei hij voor aanvang van een tweedaagse bijeenkomst van defensieministers van de NAVO-landen. „Sinds de 2 procentnorm in 2014 is afgesproken, hebben Europese bondgenoten en Canada hun defensiebudgetten met bijna 600 miljard euro verhoogd”, verklaarde Stoltenberg.
De stijging is fors ten opzichte van voorgaande jaren. Elf bondgenoten voldeden in 2023 aan de NAVO-norm van 2 procent. In 2022 waren het er slechts zeven. En dat terwijl de bondgenoten al in 2014 afspraken tegen 2024 minimaal 2 procent van het bbp aan hun krijgsmacht te zullen besteden.
Tien jaar geleden haalden alleen de VS, Groot-Brittannië en Griekenland de 2 procent. Maar in een decennium tijd zijn de defensiebudgetten van alle bondgenoten behoorlijk gegroeid. Vooral landen aan de oostflank, grenzend aan Rusland, hebben de uitgaven aan defensie de afgelopen tien jaar fors verhoogd. Na de Russische inval in Oekraïne werden Polen en de Baltische staten relatief gezien koploper binnen de NAVO als het ging om hun uitgaven aan defensie. Warschau geeft dit jaar naar verwachting meer dan 4 procent van het bbp uit aan de krijgsmacht.
Nederland
Nederland behoort nog steeds tot de onderbetalers. Het kabinet Rutte IV kondigde weliswaar in 2022, na de Russische inval in Oekraïne, aan de defensie-uitgaven te zullen verhogen tot boven de 2 procent. Maar dat lukte tot nog toe niet. Coalitiepartner D66 wist een amendement om de norm wettelijk vast te leggen destijds tegen te houden.
Dit jaar is het Nederlandse defensiebudget behoorlijk verhoogd tot ruim 21 miljard euro. Volgens de Rijksbegroting zou het percentage daarmee uitkomen op 1,95 procent van het bbp. Om de 2 procentnorm te halen, zou Nederland nog eens 2 miljard per jaar extra moeten uitgeven aan de krijgsmacht – die volgens militaire deskundigen na jarenlange bezuinigingen nog altijd in een deplorabele toestand verkeert. Nederlandse militairen zijn niet in staat het eigen grondgebied te verdedigen en slechts de helft van de beschikbare eenheden is direct inzetbaar, bleek in 2022.
Buurland Duitsland haalt dit jaar naar verwachting voor het eerst sinds de Koude Oorlog weer de NAVO-norm. Volgens persbureau DPA trekt de Duitse regering dit jaar ruim 70 miljard euro uit voor de defensie, wat neerkomt op 2,01 procent van het bbp. Vorig jaar zat Duitsland nog op 1,57 procent. De som van de totale defensie-uitgaven blijft voorlopig nog geheim.
Dreiging
Ondanks de groeiende defensiebudgetten is Europa nog niet zomaar in staat zichzelf zonder hulp van de Amerikanen te beschermen tegen de groeiende dreiging vanuit Rusland. Het Kremlin besteedde in 2023 ruim 80 miljard euro aan het leger, terwijl de defensiebegroting voor 2024 met 70 procent is verhoogd. De Europese NAVO-landen trokken in totaal vorig jaar zo’n 350 miljard euro uit voor de afzonderlijke legers. Ter vergelijking: De VS besteedden in 2023 bijna drie keer zoveel aan hun krijgsmacht.
Daarbij komt dat de Europese bondgenoten elk een eigen defensiebudget hebben. Analisten wijzen erop dat forse langetermijninvesteringen en betere samenwerking nodig zijn om de Europese defensie-industrie en de diverse krijgsmachten op sterkte te krijgen.
Bondgenoten
Met de Amerikaanse presidentsverkiezingen in aantocht, zien de Europese bondgenoten de bui al hangen. Vanaf 2025 kunnen NAVO-landen in Europa mogelijk niet automatisch op supermacht Amerika rekenen. En dus is er de wil om militair gezien onafhankelijk te worden – iets wat de Franse president Emmanuel Macron „strategische autonomie” noemt.
De Poolse premier Donald Tusk sprak maandag na besprekingen over militaire samenwerking met Duitsland en Frankrijk de wens uit dat de Europese Unie een „militaire grootmacht” wordt. Gevraagd naar de uitlatingen van Trump waarschuwde hij dat deze „als een koude douche zouden moeten functioneren voor eenieder die de toenemende dreiging waarmee Europa wordt geconfronteerd blijft onderschatten”. Voorlopig blijft de „militaire grootmacht” Europa echter wensdenken van Tusk, hoewel er plannen zijn om de militaire samenwerking verder te stimuleren.
„Terugtrekking van de VS uit de NAVO zou op korte termijn onvervangbaar zijn”, reageerde Rafael Loss, defensie-expert bij de denktank European Council of Foreign Relations, tegen nieuwsdienst Euractiv op de voorgestelde samenwerking tussen Europese NAVO-landen. Zonder de VS zou de NAVO „een geloofwaardig afschrikmiddel missen” tegen Moskou.
Ook Washington heeft belang bij de samenwerking met Europa, betoogde oud-NAVO-topman De Hoop Scheffer woensdag op radio 1. „Wij zijn als Europeanen de beste bondgenoten die de Amerikanen hebben – en andersom ook.”
