In 2019 kozen zeventien paren voor duo-euthanasie, in 2020 dertien, in 2021 zestien. In 2022 steeg dat aantal naar 29. Als dat een trend wordt, is dat zorgelijk, zegt gezondheidswetenschapper en ethicus Stef Groenewoud, verbonden aan het Radboudumc in Nijmegen. In 2022 benoemde het Prof. dr. G.A. Lindeboom Instituut hem daarnaast tot bijzonder hoogleraar ethiek van de zorg aan de Theologische Universiteit Utrecht. Groenewoud deed veel onderzoek naar de euthanasiepraktijk in Nederland. En die stemt hem niet positief.

Enkele jaren geleden waren er zo’n 5000 euthanasiegevallen per jaar. In 2022 ontvingen de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE) 8720 meldingen, 13,7 procent meer dan het jaar ervoor. Het betreft 5,1 procent van het totale sterftecijfer in 2022, terwijl dat in 2021 nog 4,6 procent was.

„De grenzen verschuiven en daardoor worden verzoeken om euthanasie steeds vaker ingewilligd”, signaleert Groenewoud. Nadat Nederland in 2002 als eerste land ter wereld euthanasie en hulp bij zelfdoding legaliseerde, waren het de eerste jaren hoofdzakelijk patiënten met terminale kanker die ervan gebruikmaakten. „Dat is nu nog maar in 58 procent van de euthanasiegevallen de aanleiding. Bij de overige ruim 40 procent gaat het om andere oorzaken, zoals een opeenstapeling van ouderdomsklachten of psychiatrische problematiek. Er wordt in meer gevallen gezegd dat sprake is van ondraaglijk, uitzichtloos lijden, wat voor artsen voorwaarde is om de euthanasie te mogen uitvoeren. Er is echt sprake van schuivende panelen.”

Een andere oorzaak van de toename van het aantal euthanasiegevallen is volgens de ethicus de wens om regie op het leven te houden „tot en met het einde ervan”. Voorstanders van legalisering zagen de Euthanasiewet als „een laatste redmiddel om een vreselijk levenseinde te vermijden”. Daarvan is volgens Groenewoud lang niet altijd meer sprake. „Je ziet bijvoorbeeld steeds vaker een zelfgekozen levenseinde nadat de diagnose dementie is gesteld. Euthanasie wordt gezien als een van de geaccepteerde keuzes die een mens heeft.”

Althans, door veel politici. „De samenleving deinst ervoor terug. Dat blijkt uit onderzoek. Toen euthanasie alleen bij terminale patiënten werd toegepast, zeiden veel Nederlanders: Moet kunnen. Nu de aanleiding tot levensbeëindiging steeds gevarieerder wordt, zegt een toenemend aantal mensen bij de vraag of dit acceptabel is: Het hangt ervan af.”

Hellend vlak

Een echtpaar kan niet zomaar besluiten tot duo-euthanasie. Van man en vrouw moet afzonderlijk worden onderzocht of ze voldoen aan de wettelijke zorgvuldigheidscriteria. Daarbij mogen de twee partners niet door dezelfde consulent worden bezocht. Beide consulenten moeten zich ervan vergewissen dat de partners geen druk op elkaar uitoefenen om het leven ook te beëindigen.

In 2022 is volgens de toetsingscommissies in dertien euthanasiegevallen niet aan alle criteria voldaan, en in twee van deze gevallen had de arts slechts één consulent geraadpleegd. „Binnen de huidige regels is de praktijk zorgvuldig te noemen”, zegt Groenewoud. „Die regels worden echter steeds ruimer uitgelegd. Het is echt een hellend vlak.”

Groenewoud ziet de toename van duo-euthanasie die in 2022 mogelijk een nieuwe trend aankondigde, als een gevolg van het oprekken van de grenzen: „Als steeds meer gevallen aan de criteria voldoen, zullen echtparen ook gemakkelijker toestemming krijgen om samen uit het leven te stappen, zoals dat wordt genoemd.”

Stervensfase

Zorgelijk, noemt de ethicus die ontwikkeling. „Er wordt gezegd dat je je partner zo rouw en verlies bespaart. Hoe moeilijk een rouwperiode ook is, het betekent wel dat mensen elkaar iets willen besparen wat van oude tijden af altijd bij het leven behoorde. Bovendien kan een sterfgeval ook een positieve rol vervullen, zonder dat ik het idealiseer. Een sterfbed kan ertoe leiden dat gesprekken op gang komen, dat mensen dingen goedmaken of nog met elkaar delen. Bijbels gezien vinden we nergens steun voor het idee dat iemand zelf besluit zijn leven ‘aan God terug te geven’. Laat staan dat je als echtpaar samen de vrijheid neemt om uit het leven te gaan en niet af te wachten welke weg God voor je uitgestippeld heeft.”