Gezond eten, meer bewegen, zorgen voor ontspanning en goed slapen. Dat zijn de vier pijlers waarop ”Keer Diabetes2 Om” rust. Het leefstijlprogramma moet ervoor zorgen dat mensen met diabetes type 2 of prediabetes –een voorstadium daarvan– geen of minder medicatie hoeven te gebruiken, verantwoord afvallen en meer energie krijgen.

Wetenschappers hebben in 2020 de effectiviteit van ”Keer Diabetes2 Om” onderzocht. Daaruit bleek dat na twee jaar 67 procent van de deelnemers minder medicatie zoals insuline gebruikt, en 28 procent kan er zelfs helemaal mee stoppen. Ook vallen mensen gemiddeld 7 kilo af en verbeteren hun gezondheid en kwaliteit van leven.

Tot nu toe startten ruim 5000 mensen met het programma. „Daar zijn we heel trots op”, zegt Nicole de Groot, verpleegkundige bij de Amsterdamse organisatie Voeding Leeft en een van de grondleggers van het programma. „Maar we willen graag nog veel meer mensen bereiken. Er komt een tsunami van diabetespatiënten aan, dus er is veel werk aan de winkel.”

Krap bij kas

Sinds 1 januari zit het programma, dat tussen de 1000 en 3000 euro kost, in het basispakket van de zorgverzekering. De Groot is daar blij mee, omdat zodoende ook mensen die krap bij kas zitten kunnen meedoen. „Het programma verdient zichzelf terug. Als je ziet hoeveel medicatie mensen kunnen afbouwen, ook op de lange termijn, levert het uiteindelijk geld op.”

De sessies kunnen zowel fysiek als online worden gevolgd. „Het programma op locatie is bedoeld voor diabetici die zwaardere medicijnen gebruiken”, verklaart De Groot. „Zij hebben meer medische begeleiding nodig. De digitale variant is daarentegen bestemd voor mensen die één type medicijn gebruiken of prediabetes hebben.”

Het fysieke programma begint met een startbijeenkomst van twee dagen, inclusief hotelovernachting. Per keer doen zo’n twintig diabetespatiënten mee, die worden begeleid door een verpleegkundige, een diëtist en een coach. De verpleegkundige is er voor de medische begeleiding, de diëtist voor voedingsadviezen en de coach zet de mentale omkering in gang. De Groot: „Belangrijk is dat je een concreet doel voor ogen hebt en dat uitspreekt. Dat je bijvoorbeeld zegt: „Ja, ik wil gezonder worden. En de eerste stap is dat ik morgen begin met een halfuurtje wandelen.” De coach helpt mensen op weg.”

Bos

De bijeenkomsten vinden verspreid door het land plaats. „We kiezen voor rustige locaties in de natuur”, zegt De Groot. „We vinden het belangrijk dat mensen even hun eigen omgeving achterlaten en tot rust komen.” Dit jaar zijn er startsessies in onder meer Boxtel (bij Den Bosch), Oterleek (bij Alkmaar) en Diepenheim (bij Enschede).

De eerste dag begint met een presentatie over de werking van het lichaam. Daarbij legt De Groot of een collega-verpleegkundige aan de hand van illustraties uit wat er misgaat bij diabetes type 2. „We denken dat mensen eerst moeten begrijpen wat er aan de hand is met hun lijf voordat ze hun leefstijl veranderen.”

Aan het eind van de ochtend krijgen de deelnemers een glucosemeting. „We kijken dan welke waardes iedereen heeft en geven er gelijk uitleg over”, verklaart De Groot. „Daarna maken we een wandeling in het bos. Vervolgens is er een kookworkshop, waarbij we de lunch met elkaar bereiden. Deze lunch markeert gelijk het begin van het nieuwe eten. Mensen hoeven geen droge crackers met kaas naar binnen te werken, maar krijgen lekkere soepen en salades.”

De truc is volgens haar om te leren gezond te eten zonder honger te lijden. Dat betekent bijvoorbeeld: weinig aardappels en rijst bij het diner, maar wel veel groente. En bij het ontbijt of de lunch brood vervangen door voedzame salades, soepen en groenten.

Lege maag

Rond een uur of zeven ’s avonds vertrekken de aanwezigen naar een hotel in de buurt, waar ze de dag gezamenlijk afsluiten. „Iedereen is dan best moe”, vertelt de verpleegkundige. „Ze gaan daarom lekker naar hun kamer om te ontspannen, want rustmomenten zijn heel belangrijk. Mijn telefoonnummer krijgen ze mee, zodat ze me bij dringende vragen kunnen bellen.”

De volgende ochtend keren de deelnemers terug naar de groepsaccommodatie. Opnieuw krijgen ze een glucosemeting en maken ze een ochtendwandeling. „Dat doen ze nuchter. In de presentatie na het ontbijt leggen we uit waarom dat zo verstandig voor hen is. Als je beweegt op een lege maag, raakt de lever opgeslagen glucose kwijt en gaat je lichaam vet verbranden. Mensen kunnen daardoor een deel van hun buikomvang verliezen.”

Na de twee dagen zit de startbijeenkomst erop. „De eerste omkering is dan in gang gezet. Want mensen gaan met de helft van hun diabetesmedicatie naar huis”, vertelt De Groot.

Het afbouwen van medicatie gebeurt altijd in overleg met de huisarts. Ook blijft De Groot of een collega-verpleegkundige de glucosewaarden van de deelnemers volgen via een onlinedashboard.

Praktijkondersteuner

Na een, drie, vierenhalve en zes maanden zijn er terugkomsessies, die afwisselend online en fysiek plaatsvinden. Daarna volgt een onderhoudsfase van anderhalf jaar, waarin mensen wekelijks een nieuwsbrief krijgen met gezondheidstips en uitdagende oefeningen (”challenges”). Ook houden de deelnemers contact met elkaar via een onlinecommunity.

Zaak is dat mensen niet terugvallen in hun oude leefpatroon en weer extra medicatie nodig hebben. „Daarom werken we samen met praktijkondersteuners”, legt De Groot uit. „Zij houden patiënten in de gaten en verwijzen hen zo nodig naar ons door. Deelnemers kunnen nog anderhalf jaar terugvallen op ons. Gelukkig komt er in huisartsenpraktijken steeds meer aandacht voor leefstijlbegeleiding.”
Prof. dr. Hanno Pijl, diabetoloog aan het Leids Universitair Medisch Centrum, is een „groot fan” van het leefstijlprogramma. „Het is een van de beste programma’s voor diabetespatiënten in Nederland. Ook is het goed gedocumenteerd. Zo weten we wat het doet met de stofwisseling van mensen.”

De kracht van het programma schuilt volgens de diabetesexpert met name in de intensiteit van de interventie. „We weten al langer dat hoe intensiever mensen worden begeleid, hoe beter de resultaten zijn.”

Zetmeel

Pijl denkt dat het advies om minder zetmeel en suiker te consumeren, een belangrijk onderdeel is van het programma. Ook zijn het verminderen van stress en het verbeteren van de nachtrust volgens hem essentiële elementen. Daarnaast helpt het volgens hem dat de sessies in groepsverband plaatsvinden en er een onlinecommunity is waardoor mensen met elkaar in contact blijven.

Pijl, die heeft meegewerkt aan het ontwikkelen van het programma, zou het elke patiënt met diabetes type 2 aanraden. Voor patiënten met diabetes type 1 is het volgens hem minder geschikt. „Daarvoor is het niet goed ingericht. Je moet dan oppassen dat hun bloedsuikerspiegel door de adviezen niet te veel zakt.”

Of mensen ook zelfstandig kunnen werken aan hun leefstijl? „Voor sommigen is dat voldoende”, zegt Pijl, die voor deze doelgroep een boekje heeft geschreven met de titel ”Diabetes type 2? Maak jezelf beter”. „Maar de meerderheid heeft steun en begeleiding door professionals nodig om gemotiveerd te blijven.”