De eerste serieuze formatie na de verkiezingen is vastgelopen. De Tweede Kamer kan zich opmaken voor een pittig debat, volgende week, waarin de vraag ”hoe nu verder?” centraal zal staan.
Is de honger van de Tweede Kamer naar informatie sowieso al lastig te stillen, de hunkering van de volksvertegenwoordiging om te weten te komen wat er de afgelopen dagen is voorgevallen aan de onderhandelingstafel zal wel helemaal lastig te temmen zijn. Het was dan ook niet niks waar NSC-voorman Pieter Omtzigt dinsdag plots mee op de proppen kwam: informateur Ronald Plasterk zou cruciale documenten hebben achter gehouden waarin per ministerie werd ingegaan op de toestand van de rijksfinanciën. Toen hij die eenmaal met de onderhandelaars had gedeeld, ervoer Omtzigt de inhoud ervan als dermate explosief dat hij maar één ding kon doen: de onderhandelingen meteen afbreken.
Dat maakt uiteraard nieuwsgierig naar wat er dan in de stukken te lezen viel. Moest er soms nog meer bezuinigd worden dan het forse bedrag van 17 miljard euro dat eerder al door de Studiegroep Begrotingsruimte was geadviseerd? En zo ja, waarom dan precies? En waarop baseerde Omtzigt zijn aanname dat een redelijk en constructief gesprek daarover niet meer mogelijk zou zijn?
Aan het eind van het debat moet blijken of de Kamer nog wel in meerderheid tot een vervolgstap weet te besluiten, want het land moet hoe dan ook worden bestuurd. Maar kan Plasterk nog aanblijven en zo nee, wie moet het stokje van hem overnemen en welke nieuwe opdracht krijgt diegene van de Kamer mee?
De Kamer zou kunnen uitspreken dat een lijmpoging nu het meest voor de hand ligt. Is Omtzigt nog te vermurwen toch weer om tafel te gaan? Het is haast ondenkbaar, maar ook in de politiek geldt soms dat de tijd helend werkt. Overigens zal de Kamer zo’n voorstel alleen maar doen als PVV, VVD en BBB aan de ene kant en Omtzigt aan de andere kant elkaar een beetje heel laten. Wordt het moddergooien, dan is die optie sowieso van de baan.
Is de sfeer kritisch en licht verwijtend, maar valt ergens nog een constructieve ondertoon te ontwaren dan zou er een afgezwakte variant aan bod kunnen komen, namelijk uitzoeken of een extraparlementair kabinet dat steun krijgt van PVV, VVD, NSC en BBB nog tot de mogelijkheden behoort. In dat geval probeert een formateur buiten de Kamer om een kabinet te vormen van bewindspersonen die op afstand van de fracties staan. Die fracties moeten het dan wel eerst onderling eens worden over een regeerprogram op hoofdlijnen, onder andere ook over het budgettair kader. Dat zou best wel eens een grote sta-in-de-weg kunnen zijn.
Een voorbeeld: in haar verkiezingsprogramma liet de VVD de overheidsuitgaven tot en met 2028 stijgen met 30 miljard. Per saldo was dat een correctie annex bezuiniging van 10 miljard ten opzichte van het lopende beleid van het kabinet- Rutte IV. Volgens het CPB balanceerde de partij daarmee echter op het randje; ondanks de ingreep bleef het begrotingstekort daardoor maar net steken rond de Brusselse maximumgrens van 3 procent van het bbp.
Om de stabiliteit van de overheidsfinanciën goed te bewaken –volgens VVD-partijleider Yeşilgöz in haar speech op het laatste partijcongres één van de vijf identitaire kernpunten waar de liberalen aan de onderhandelingstafel voor zouden strijden– zou het dus wenselijk zijn om nog steviger in te grijpen, maar vergeleken met het VVD-programma is dat van de PVV compleet andere koek. De partij maakte geen gebruik van de diensten van het CPB, maar oud-CPB-econoom Wim Suyker, die op basis van het programma aan het rekenen sloeg, kwam uit op een begrotingstekort dat oploopt naar maar liefst 4,7 procent als de PVV-plannen worden uitgevoerd. Valt die kloof wel te overbruggen? En worden VVD en BBB het op dit punt wel ooit eens?
Een minderheidskabinet van PVV, VVD en BBB –weer een andere optie– lijkt trouwens zo goed als uitgesloten. Die combinatie blijft hangen op 68 zetels en met de steun van FVD, SGP en JA21 erbij op 75. Dat aantal vormt bepaald geen garantie voor een efficiënte besluitvorming.
Timmermans I
Op dan maar naar het kabinet- Timmermans I, met GL-PvdA, VVD, NSC en BBB? Getalsmatig kan het met 76 zetels, maar de recente alarmsignalen over de overheidsfinanciën zullen ook Timmermans te denken geven. En het lijkt zonder meer een illusie om te denken dat hij de 19 miljard aan extra overheidsuitgaven die hij de kiezer in zijn programma beloofde zomaar wil inslikken. Een linkse premier die terug moet komen op plannen om van de kinderopvang een door de staat gefinancierde basisvoorziening te maken en het minimumloon in vier jaar tijd naar 18 euro per uur te verhogen (waarbij de uitkeringen even hard meestijgen), heeft zijn achterban wel wat uit te leggen. Bovendien, worden VVD/BBB en GL-PvdA het ooit eens over een klimaat- en milieubelasting van 11 miljard die Timmermans wil en die hij door de vervuilende industrie wil laten ophoesten? Of over een hogere vennootschapsbelasting en een nieuwe miljonairstax?
Voorlopig moet de conclusie zijn dat Omtzigt met zijn onbesuisde wegloopactie een impasse heeft gecreëerd, waarvan de omvang en de reikwijdte pas na enkele weken zijn te overzien.
