Hoewel al een paar dagen duidelijk was dat PVV, VVD, NSC en BBB worstelden met de beschikbare financiële ruimte leek dat tot dinsdag vooral een molensteen te zijn voor PVV en BBB. Groot was dan ook de verrassing toen niet Wilders of Van der Plas maar Omtzigt dinsdagavond plots meldde dat het water hem aan de lippen stond vanwege de budgettaire krapte. Volgens de NSC-leider was er sinds dinsdagmiddag een nieuwe situatie ontstaan, nadat informateur Plasterk een reeks brieven had doorgestuurd met daarin een overzicht van de financiële situatie per ministerie. „Door het lezen van de brieven vandaag is NSC zeer geschrokken”, schreef de partijleider aan zijn achterban, overigens zonder details te geven over de inhoud van de brieven.

Hij concludeerde dat de financiële verwachtingen voor de komende jaren plots veranderd waren, met als gevolg dat hij en zijn fractie opnieuw moesten bezien welke beleidsvoornemens voor NSC nog realistisch waren om te kunnen steunen. Daarmee suggereerde hij dat alles wat er al aan overeenstemming was bereikt van tafel moest. PVV, VVD, BBB en ook Plasterk reageerden daarop verbaasd.

Plasterk wil woensdagavond nog een verhelderend gesprek met alle vier, maar ook als dat er komt, is onduidelijk welke meerwaarde dat nog heeft. Omzigt heeft zijn conclusie duidelijk al getrokken. NSC is klaar met deze gespreksronde en stelt zich alleen nog beschikbaar als gedoger van een minderheids- of een extraparlementair kabinet. De kans dat hij daar nog van terugkomt, is miniem.

Plasterk rest daarmee weinig anders dan in zijn verslag een schets te geven van hoever de vier gekomen waren tot aan het fatale moment van dinsdag. Zijn eindconclusie kan -mede in het licht van de Kameropdracht die hij meekreeg- eigenlijk niet anders luiden dan dat deze formatiepoging is mislukt. Als behalve de VVD ook NSC alleen maar wil gedogen is er geen reëel zicht op levensvatbare samenwerking tussen PVV, VVD, NSC en BBB.

Niet uit te sluiten valt dat Plasterk in een enkel alineaatje nog zal schetsen welke mogelijkheden hij ziet voor de drie achterblijvers –PVV, VVD en BBB– om samen verder te gaan. Maar de Kamer is niet gebonden aan eventuele suggesties daarover en kan die terzijde schuiven. Wat Omtzigt met deze stap dus in elk geval heeft bereikt, is dat hij PVV, VVD en BBB in elkaars armen heeft geduwd. Verder is er veel ongewis. Het enige wat zeker is, is dat Plasterk uiterlijk maandag met zijn rapport komt, waarna de Kamer daar volgende week over debatteert.

Daarbij zijn meerdere opties denkbaar. Zo kunnen partijen als GL-PvdA en D66, die de formatietaferelen de afgelopen weken noodgedwongen moesten gadeslaan vanaf de zijlijn, ervoor kiezen rustig achterover te gaan hangen om vervolgens te zeggen: „PVV, VVD en BBB: Veel succes. Praten jullie maar door en wij horen het wel.”

Een substantieel deel van de Kamer kan echter ook concluderen dat Plasterk de regie over de verkenningsronde is kwijtgeraakt, waarmee deze de facto is mislukt. In dat geval kan het een logische vervolgstap zijn om één of enkele nieuwe informateurs aan te wijzen om alle fractievoorzitters opnieuw te raadplegen.

Eén ding is dan ook zeker: ieder zicht op een afronding binnen afzienbare tijd is opeens verdampt. Een nieuwe monsterformatie dreigt.