Na het overlijden van de Britse koningin Elizabeth in 2022 was Margrethe de enige overgebleven vorstin. Even tussen haakjes: de Deense vorstin mocht zich sindsdien ook het langstzittende Europese staatshoofd noemen. Nu geeft ze dat stokje door aan koning Carl Gustaf (77) van Zweden, die vorig jaar zijn vijftigjarig regeringsjubileum vierde.

Aan het koninginnentijdperk is met de abdicatie van de Deense vorstin een einde gekomen. Nieuwkomers van het afgelopen decennium waren allemaal mannen: koning Willem-Alexander in Nederland, koning Filip in België, koning Felipe in Spanje en koning Charles in Groot-Brittannië. In Noorwegen zit koning Harald (86) al 33 jaar op de troon; kroonprins Haakon (50) staat daar in de startblokken. Luxemburg doet het sinds de eeuwwisseling met groothertog Henri (68). Eerste in de lijn van troonsopvolging is zijn zoon erfgroothertog Guillaume (42). Diens oudste telg is opnieuw een zoon: Charles (3).

Juwelen

In Europa bezetten drie dames decennialang de troon: koningin Beatrix in Nederland, koningin Elizabeth in Groot-Brittannië en koningin Margrethe in Denemarken. Beatrix trad in 2013 af; Elizabeth regeerde tot aan haar dood in 2022. Margrethe brak deze maand met de ruim 900 jaar oude traditie dat Deense vorsten in het harnas sterven.

Voor alle drie de dames geldt dat bij hun geboorte nog niet duidelijk was of ze wettelijk gezien koningin zouden worden. In Denemarken was een vrouw op de troon überhaupt nog niet toegestaan en in Nederland en Groot-Brittannië hadden jongens uit het gezin nog voorrang op meisjes. Had Beatrix of Elizabeth nog een broertje gekregen, dan was hij koning geworden. Bovendien kwam Elizabeth pas in beeld als toekomstig monarch na de troonsafstand van haar oom Edward.

Overeenkomst tussen de vorstinnen is dat ze alle drie zeer geliefd waren onder hun volk. Tijdens hun regeerperiode stond de monarchie als een huis. Alle drie kenden ze een enorm plichtsbesef. Het ambt kwam op de eerste plaats en ging zelfs boven het persoonlijk belang van hun familie. Maar dat is natuurlijk geen exclusieve eigenschap van koninginnen.

Verschil met mannelijke monarchen zit ’m vooral in de opvallende verschijning van vrouwen. Met grote hoeden, eeuwenoude juwelen, felgekleurde mantelpakjes en zwierende galajurken vestigen zij makkelijk de aandacht op zich. Mannen moeten daar toch meer hun best voor doen.

Kroonprinses

Eerstvolgende koningin in Europa is naar verwachting Victoria van Zweden (46). In Scandinavische landen is het gebruikelijk dat de vorst regeert tot zijn dood en ook Margrethe beloofde eerder dat ze op de troon zou blijven zitten „tot ik ervan afval”. De vraag is of de Zweedse koning Carl Gustaf die traditie in ere houdt of het voorbeeld van zijn Deense collega volgt en het stokje eerder doorgeeft aan Victoria.

Vorig jaar bekritiseerde Carl Gustaf nog de wetswijziging uit 1980 waardoor zijn oudste kind –ongeacht geslacht– erfgenaam werd. Hij vond het oneerlijk dat zijn enige zoon Carl Philip hem niet zal opvolgen. Liever had hij gezien dat de wet pas voor de volgende generatie zou gelden. „Nu werd alles van mijn zoon afgenomen. Dat is nogal vreemd.” Carl Philip zal overigens weinig van dat afnemen gemerkt hebben: hij was nog maar zeven maanden oud toen hij de kroonprinsenstatus kwijtraakte.

De uitspraken van de koning kwamen hem op forse kritiek te staan. Het hof haastte zich te zeggen dat de opvattingen niet als kritiek op kroonprinses Victoria gezien moesten worden.

Momenteel zijn Monaco en Spanje de enige Europese landen waar koninklijke broertjes nog altijd boven zusjes gaan. Het Spaanse koningspaar heeft twee dochters, waardoor die regel in de praktijk nu geen verschil maakt.

In Monaco heeft de wet wel degelijk gevolgen: Jacques’ (9) tweelingzus Gabriella is twee minuten ouder dan haar broertje. Toch is Jacques degene die vorst Albert (65) van Monaco in principe zal opvolgen.

Nieuwe generatie

De toekomst belooft een nieuw tijdperk waarin vrouwen aan het koninklijke roer staan. Onder de generatie twintigers staan vier kroonprinsessen klaar: Amalia in Nederland (20), Elisabeth in België (22), Leonor in Spanje (18) en Ingrid-Alexandra in Noorwegen (20).

Denemarken houdt het voorlopig bij een man. Eerste opvolger van Frederik is de achttienjarige Christian, die zo’n twee weken geleden kroonprins werd. Ook in Groot-Brittannië blijft het koningschap voorlopig in handen van mannen: na Charles wachten William (41) en George (10). Net als in Liechtenstein, waar de opvolgingslijn van erfprins Alois (55) naar zijn zoon Joseph Wenzel (28) gaat.