Topmilitairen en defensieministers luiden de noodklok. Ook al dreigt niet direct een oorlog met Rusland, Europa en de NAVO moeten zich daar wel terdege op voorbereiden. „De situatie is ernstig.”
Een militaire confrontatie tussen Rusland en het Westen op korte termijn ligt niet voor de hand. Rusland heeft z’n handen vol aan de oorlog in Oekraïne. Op het moment dat Moskou een gehele of gedeeltelijke overwinning behaalt, ligt de situatie anders.
De Duitse defensieminister Boris Pistorius waarschuwde recent dat een oorlog tussen Rusland en de NAVO binnen vijf tot acht jaar niet uitgesloten is; anderen noemen drie tot vijf jaar. Generaals uit Zweden, Noorwegen en België benadrukken eveneens dat Europa klaar moet zijn voor een oorlog met Rusland.
Ook de NAVO laat alarmerende geluiden horen. De hoogste militair van het bondgenootschap, de Nederlandse admiraal Rob Bauer, waarschuwde onlangs. „Je moet water in huis hebben, een radio en een zaklantaarn op batterijen. Zodat je de eerste 36 uur kunt overleven.”
Geen onrust
Bauer benadrukte dat de NAVO geen oorlog zoekt. „Maar we moeten wel voorbereid zijn.” De topmilitair wil geen onrust stoken: „Ik zeg niet dat het morgen misloopt, maar het is goed ons te realiseren dat het geen vaststaand feit is dat we in vrede leven.” Ook deskundigen als generaal b.d. Mart de Kruif noemen oorlog „geen onwaarschijnlijk scenario” meer. NAVO-chef Jens Stoltenberg koos dinsdag nuancerende bewoordingen. „We zien geen directe of onmiddellijke dreiging voor een van de NAVO-bondgenoten.”
Hoe ernstig is de situatie? „Ernstig”, reageert Frans Osinga, hoogleraar Oorlogsstudies aan de Universiteit Leiden, onomwonden. „Rusland kan zich op dit moment geen oorlog met de NAVO veroorloven, maar als Oekraïne verliest, voelt Rusland zich gesterkt en is agressie en provocatie te verwachten in Europa.”
Commodore b.d. Osinga wijst op de oorlogszuchtige taal van bijvoorbeeld de Russische president Vladimir Poetin en de vicevoorzitter van de Russische veiligheidsraad Dmitri Medvedev. „Zij benadrukken dat de oorlog in Oekraïne een strijd tegen het Westen is: „Na Oekraïne volgt er meer.” Moskou aast op de voormalige Sovjetstaten.”
De waarschuwingen van westerse politici en generaals zijn oproepen aan Europese landen om niet naïef te zijn, de verdediging op orde te brengen en de wapenindustrie een belangrijke impuls te geven. „Rusland is al getransformeerd naar een oorlogseconomie”, stelt Osinga, verwijzend naar Russische bedrijven die 24 uur per dag wapens en munitie produceren.
Europese regeringsleiders en generaals maken zich verder grote zorgen over de mogelijke herverkiezing van Donald Trump in de VS. „Het risico is reëel dat Trump zich terugtrekt uit de NAVO. Daarom klinkt de oproep aan Europa zichzelf te verdedigen.”
De confrontatie tussen Rusland en NAVO is al in volle gang, benadrukt Osinga. De defensie-expert wijst op Russische cyberaanvallen, vergiftigingen, omkopingen en het verspreiden van desinformatie in Europese landen.
Rusland en het Westen bevinden zich volgens Osinga in een nieuwe Koude Oorlog, waarbij de situatie „veel risicovoller” is dan in de jaren 70 en 80. Op dit moment ontbreken de-escalerende besprekingen, wapenverdragen en hotlines. Daarbij is het Kremlin uit op het opnieuw trekken van landsgrenzen in Europa, desnoods onder dreiging van atoomwapens.
Een directe militaire confrontatie is „minder waarschijnlijk”, analyseert de hoogleraar Oorlogsstudies. „Als Europa zijn verdediging tegen de Russische dreiging echter niet op orde heeft, dan lokt het een provocatie uit. Zonder goede verdediging zijn de risico’s vele malen groter.”
Europa moet in de optiek van Osinga laten zien dat het beschikt over veel wapensystemen voor een goede verdediging én dat het bereid is een oorlog lang vol te houden. De hoogleraar wijst kritiek over oorlogshitserij, als zouden generaals hun kans schoon zien meer tanks en jachtvliegtuigen aan te schaffen, resoluut van de hand. „Militairen zijn verantwoordelijk voor de veiligheid van een land. Daarvoor moeten ze beschikken over goede middelen. Meerdere denktanks en adviesorganen voor de regering waarschuwen sinds 2014 voor de Russische dreiging, maar dat is te veel gebagatelliseerd.”
Militaire prikacties
De vrees bestaat dat Rusland militaire prikacties (incursies, in jargon) uitvoert in bijvoorbeeld de Baltische staten. De grote vraag is of de NAVO bij zo’n beperkte actie artikel 5 activeert; een aanval op één is een aanval op allen. Zijn bijvoorbeeld Spanje, Italië of Duitsland, om maar eens wat te noemen, bereid militair in te grijpen bij een kleinschalige Russische actie in Estland, Letland of Litouwen?
De hoogleraar Oorlogsstudies is er niet gerust op. „Zet de NAVO artikel 5 niet in, dan ondergraaft dat het lidmaatschap van de alliantie. Wat is dan het bestaansrecht van het bondgenootschap? Rusland probeert verdeeldheid te zaaien en NAVO-landen uit elkaar te spelen.”
De NAVO zit niet stil, maar is bezig zijn afschrikkingsstrategie aan te passen. De boodschap uit het hoofdkwartier in Brussel aan Rusland is duidelijk. „NAVO-eenheden kunnen de Russen in de Baltische staten nu niet tegenhouden, maar alleen een zware klap als straf uitdelen. Die reactie is onvoldoende om de Russen af te schrikken. De nieuwe NAVO-strategie moet daarom overtuigend communiceren dat een aanval geen enkele zin heeft, omdat die vernietigend wordt afgeslagen.”
Tanden
De NAVO laat daarom z’n tanden zien. In februari vindt de grootste militaire oefening van de alliantie ooit plaats. Het scenario voor de 31 lidstaten en Zweden is de militaire reactie na een aanval op een NAVO-lidstaat.
Aan de vier maanden durende oefening Steadfast Defender doen 90.000 militairen mee, veel meer dan aanvankelijk gepland. Nederland zet 5000 man in, onder wie 300 mariniers, 2 oorlogsschepen en 2 heli’s.
Niemand zegt het, maar iedereen weet het: de NAVO-oefening is een reactie op de Russische dreiging.
