Staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel en Migratie) kon vorige week dinsdag opgelucht ademhalen. De VVD-fractie in de Eerste Kamer bleek bereid de spreidingswet, zijn wet, aan een meerderheid te helpen. De nieuwe wet moet ervoor gaan zorgen dat asielzoekers min of meer evenredig worden verdeeld over alle gemeenten, iets wat nu niet gebeurt. Op die manier moet in elk geval het aanmeldcentrum in Ter Apel worden ontlast.

Op papier belooft de wet een gestroomlijnde procedure. Eens per twee jaar maakt de staatssecretaris uiterlijk per 1 februari bekend hoeveel opvangplekken er nodig zijn voor de komende twee jaar. Hij doet dat per provincie, maar geeft in potlood ook alvast een indicatie van de benodigde opvangplekken per gemeente.

Dat laatste gebeurt aan de hand van het inwoneraantal en de sociaal-economische status van een gemeente. Een vlugge rekensom wijst uit dat Wassenaar 107 asielzoekers moet huisvesten als de gemeente qua welvaart gelijk staat met Rotterdam. Nu krijgt de gemeente de opdracht 158 asielzoekers op te vangen. Rijkere gemeenten vangen straks dus relatief meer asielzoekers op.

Gemeenten krijgen vervolgens tot 1 november de tijd om vrijwillig opvangplekken aan te bieden. Dat gebeurt per provincie, onder de regie van de commissaris van de Koning.  Daarbij komen de kosten voor rekening van het rijk.

Na 1 november bekijkt de staatssecretaris hoe de verdeelbesluiten van de provincies eruitzien. Halen zij de vereiste aantallen, dan is daarmee de kous af. Is dat niet het geval dan is het aan de staatssecretaris om de resterende plekken zelf te verdelen, waarbij de criteria omvang en welzijn opnieuw doorslaggevend zijn. Lukt het provincies niet aan hun opgave tegemoet te komen, dan kan de staatssecretaris dwang inzetten.

Van de 342 gemeenten in Nederland vangt nog niet de helft asielzoekers op, blijkt uit cijfers van het COA. Daar brengt de wet als het goed is straks verandering in. Een deel van hen zal straks hard aan de slag moeten. Vooral in Zuid-Holland moeten naar verwachting meer gemeenten aan de bak. Die provincie moet ruim 18.000 nieuwe opvangplekken realiseren. Bij een spreiding volgens de principes van de spreidingswet zou de taakstelling voor Den Haag en Rotterdam ongeveer neerkomen op respectievelijk 2500 en 2600 opvangplekken.

Ook Noord-Holland en Noord-Brabant moeten aan de slag. De twee provincies moeten voor 1 januari 2025 respectievelijk zo’n 7000 en 5500 opvangplekken hebben geregeld. Volgens de huidige verdeelsleutel hoeven alleen de provincies Gelderland, Flevoland, Drenthe en Overijssel geen extra opvangplekken aan te bieden.

In hoeverre de burgemeesters, bij wie het water tot aan de lippen staat, gerustgesteld kunnen zijn nu ook de Senaat het sein voor de wet op groen heeft gezet, is de vraag. Zo is het geen geheim dat de onderhandelende Tweede Kamerfracties van PVV, VVD, BBB en NSC alle vier faliekant tegen de wet zijn. De mogelijkheid bestaat daarmee dat weigerachtige gemeenten erop anticiperen dat een nieuw kabinet, als het even kan, zal afzien van dwang en dus achterover blijven leunen.

Donderdag wees de Raad van State bovendien nog op een aantal belangrijke onvolkomenheden. Het belangrijkste daarvan is dat het COA in het huidige wetsontwerp wel een heel grote stem heeft in de uiteindelijke verdeling van opvangplaatsen tussen gemeenten. Dus ook als gemeenten er onderling uit zijn, kan het COA nog protest aantekenen en de voorgestelde verdeling onwerkbaar noemen.

Opvangcrisis

Eén ding staat in ieder geval buiten kijf: gegeven het feit dat er momenteel zo’n 25.000 asielzoekers en statushouders verblijven in noodopvanglocaties is de opgave hoe dan ook groot. Zelfs wanneer gemeenten vanaf nu alles op alles gaan zetten, zal het nog wel even duren voor de opvangcrisis helemaal is opgelost.