Na een lange schorsing van het debat kondigde VVD-senator Kaljouw dinsdagavond aan dat de tienkoppige VVD-fractie alles overziend had besloten de wet goed te keuren. „Er moet nog veel gebeuren, op het gebied van instroom en integratie. Maar mijn fractie wil de gemeenten en het COA niet in de steek laten”, zo motiveerde Kaljouw het fractiebesluit.

Voor de VVD in de Eerste Kamer woog ook mee dat de koepels van gemeenten en provincies hebben aangegeven goed uit de voeten te kunnen met de wet. Ze achten die voldoende uitvoerbaar en handhaafbaar.

Meteen na Kaljouws aankondiging haastten woordvoerders van PVV en JA21 zich naar het spreekgestoelte om opheldering te eisen over „de draai” van de VVD. „Hoe denkt u dit uit te kunnen leggen aan de vele burgers in dit land?” vroeg PVV’er Van Hattem op hoge toon. JA21-senatoren Annabel Nanninga sprak van „verraad onder druk van de bestuurskaste van de VVD”, namelijk de VVD-burgemeesters. Die voerden de afgelopen dagen in talkshows en bij andere mediaoptredens een hartstochtelijk pleidooi voor de wet.

Kaljouw verweerde zich door te zeggen dat de VVD er gezien de verkiezingsuitslag alle vertrouwen in heeft dat de Tweede Kamer werk zal maken van instroombeperkende maatregelen. Maandag noemde ze dat nog als voorwaarde om voor de wet te kunnen stemmen.

Gezag

Het besluit van de VVD doet het gezag van VVD-partijleider Yeşilgöz geen goed. In december diende zij in de Tweede Kamer nog een motie in waar de VVD de overduidelijk aan de Eerste Kamer gerichte wens uitsprak om gedurende de formatie een pas op de plaats te maken met de spreidingswet. Die oproep legden de senatoren van haar partij dus naast zich neer.

Meer overVluchtelingen en asielzoekers

Meteen na het bekend worden van het nieuws gooide PVV-leider Wilders, met wie Yeşilgöz momenteel formatiebesprekingen voert, olie op het vuur door op de berichtendienst X een uitroep van ontzetting te posten als reactie. Maar volgens Yeşilgöz verandert er aan haar positie aan de formatietafel niet zo veel. „In de Tweede Kamer, Eerste Kamer, de rest van de wereld gebeuren dingen en dat is politiek”, zei ze dinsdag. In de achterban van de VVD is niet iedereen er overigens gerust op dat de VVD deze nieuwe fase schadevrij doorstaat. In de Telegraaf sprak voorzitter Reinier Geerligs van de Klassieke Liberalen van „politieke zelfmoord”. Hij voorziet wel degelijk complicaties in de formatie. „Als je Eerste Kamerfractie niet betrouwbaar is, hoe kan je dan een coalitieafspraak maken?” vraagt hij zich af.

Een reeks organisaties, variërend van Unicef, de VNG, het COA, MiGreat en Artsen zonder Grenzen tot het Rode Kruis, reageerde dinsdagavond verheugd op het nieuws. Ook burgemeester Velema van de gemeente Westerwolde, waar Ter Apel onder valt, toonde zich opgelucht. Hij zei dat er dankzij de meerderheid in de Eerste Kamer een begin gemaakt is met een oplossing voor de huidige schrijnende situatie in de opvang.

De gemeente Westerwolde wil dat er in aanmeldcentrum Ter Apel maximaal 2000 asielzoekers worden opgenomen. Tijdens een recent kort geding hierover hield Velema een emotioneel betoog waarin hij zei zich zorgen te maken over de veiligheid in het aanmeldcentrum.

Van der Burg deed al tijdens het debat echter zijn best de verwachtingen wat te temperen voor het geval de wet zou worden aangenomen. Zo wees hij erop dat er in april veel tijdelijke opvangcontracten die het COA sloot zullen aflopen, terwijl de instroom onverminderd hoog is. Bovendien bepaalt de spreidingswet dat gemeenten van 1 februari tot 1 november op vrijwillige basis opvangplekken beschikbaar mogen stellen. Pas na die datum kan het kabinet eventuele dwangmiddelen inzetten, waarna ook nog eens moet blijken of die bij de rechter standhouden. „Mijn instrumenten komen pas eind dit jaar”, aldus Van der Burg.

IJskast

De komende weken moet blijken of het aanvaarden van de spreidingswet een serieus gespreksonderwerp wordt aan de formatietafel. Door de wet niet controversieel te verklaren –een optie die volgens staatsrechtgeleerden meer voor de hand had gelegen– heeft de oude Tweede Kamer, en nu dus ook de Senaat, een wet aanvaard waar de nieuwe Tweede Kamer niet blij mee is; de formerende partijen voorop. In het meest vergaande geval kunnen PVV, VVD, NSC en BBB ertoe besluiten de wet na het van kracht worden ervan meteen in de ijskast te zetten, maar dinsdagavond lieten ze daar nog niets over los.

Pieter Omtzigt (NSC) zei luchtigjes dat het tweekamerstelsel van de volksvertegenwoordiging tot dergelijke uitkomsten kan leiden. Caroline van der Plas (BBB) zei alleen dat het besluit haar had verrast.