Timmermans meteen bij zijn lancering als lijsttrekker neerzetten als premierskandidaat; dat was overduidelijk het doel van zijn campagneteam. Dat schatte in dat de kansen van GL-PvdA om te winnen het grootst waren als de partij de strategie volledig zou afstemmen op de man die in Europa furore maakte als Eurocommissaris voor klimaat. Timmermans moest in de markt worden gezet als ervaren, bereisd, veeltalig en diplomatiek. Kortom, als een gelauwerde machtspoliticus.

Ook de oud-minister van Buitenlandse Zaken zelf had daar wel oren naar. In zijn eerste optreden voor de gezamenlijke partijen, eind augustus, trakteerde hij de leden meteen op een spoedcursusje politiek volwassen worden. „Macht is geen vies woord. Het is het instrument voor mensen die willen doen wat nodig is”, hield hij de PvdA’ers en GroenLinksers op gedragen toon voor. Daarmee gaf hij ze onmiskenbaar de boodschap mee dat regeringsdeelname wat hem betreft de campagne-inzet was. Onder zijn leiding moest GL-PvdA weer een plek veroveren in het landsbestuur. Als de grootste coalitiepartner, welteverstaan.

Tweestrijd

In september maakte Timmermans een uitgebreide kennismakingsronde door het land. Handig, want dankzij allerlei fraaie verwijzingen naar ‘dat aardige gesprekje hier’ en ‘die verrassende ontmoeting daar’ was hij later in de campagne de kritiek voor dat hij als gewezen Eurocommissaris niet meer wist wat er onder burgers speelde en Nederland was ontgroeid. Opvallend was verder dat hij rond de start van de campagne geen enkele poging deed samen op te trekken met D66, PvdD, SP en Volt. Sterker nog, hij noemde ze zelfs niet eens.

Waarom werd duidelijk in zijn eerste grote tv-debat op 22 oktober, bij College Tour. Hij richtte toen zijn pijlen duidelijk op de VVD. Die partij, zo speechte Timmermans, kon na 13 jaar regeren het beste „even op het bankje gaat zitten” om zich te herbronnen. Proberen premierwaardig over te komen, klein links negeren en de VVD hard aanvallen; de tactiek was helder. Timmermans zette alles op alles om van de verkiezingen een tweestrijd te maken tussen GL-PvdA en VVD en wilde alle linkse kiezers –die van D66, PvdD, SP en Volt incluis– achter zich verenigen.

Tussenbalans

Welke tussenbalans Timmermans campagneteam in de laatste week voor de verkiezingen inmiddels heeft opgemaakt, is niet bekend, maar het zou verbazen als zijn spindoctors overlopen van tevredenheid. In de Peilingwijzer is de felbegeerde koppositie niet voor GL-PvdA; met 21-25 zetels bezet Timmermans pas plek 3. De partij is daarmee terug op het niveau van eind juni, voor de val van Rutte IV. Dat duidt erop dat het Timmermanseffect is verdampt.

De verrassende opmars van NSC speelt daarbij zeker een rol. Wat Timmermans’ campagneteam daarnaast heeft onderschat, is de verrassende manier waarop de VVD gedurende deze stembusstrijd op de been blijft. Velen verwachtten een campagne waarin Dilan Yeşilgöz amper nog zou toekomen aan een eigen verhaal en zich voortdurend moest verantwoorden voor de erfenis van 13 jaar Rutte. Maar niets is minder waar. Hoe onverklaarbaar en raadselachtig ook, ook in deze campagne lijkt de kiezer niet voornemens de rekening voor de mislukte stikstofaanpak, voor de toeslagenaffaire en voor het haperende asielbeleid te willen neerleggen bij de VVD. Dat Timmermans zich niet tot één, maar tot twee partijen heeft te verhouden, die beide ook nog eens kans maken de grootste te worden, maakt zijn campagne een stuk complexer.

Niet foutloos

Duidelijk is inmiddels ook dat Timmermans’ campagne niet in alle opzichten foutloos verloopt. In een poging compromisbereidheid uit te stralen, liet de GL-PvdA-voorman in het RTL-debat van 5 november 2030 vallen als het jaar waarin de stikstofdoelen moeten zijn gehaald. Maar is dat nu wel of niet het nieuwe GL-PvdA-standpunt? Nee, nee, haastte Timmermans zich zaterdag te verklaren in Trouw, met zijn woorden had hij alleen geprobeerd goedwillende boeren uit hun loopgraven te halen. Wat het GL-PvdA-verkiezingsprogramma zegt over natuurherstel in 2030 staat voor hem nog altijd „als een huis”. Wie het snapt, mag het zeggen.

Ook zijn robuuste ‘nee’ tegen de bouw van een tweede kerncentrale is hem inmiddels op veel kritiek komen te staan. Dat heeft alles te maken met de rammelende onderbouwing. Met een verwijzing naar onderzoeksrapporten en Kamerstukken zijn Timmermans’ tegenargumenten –te weinig ruimte in Nederland, geen belangstelling van investeerders en pas rendement als de klimaatdoelen volgens het klimaatverdrag van Parijs al moeten zijn gehaald– stuk voor stuk te weerleggen of te nuanceren. Zondag gleed hij uit bij Buitenhof met een onbesuisde aanval op het klimaatbeleid van demissionair klimaatminister Rob Jetten. „Stilstand”, hoonde hij. Dat is te ongenuanceerd. Het kabinet versterkte de capaciteit van de stroomnetten om zo de vergroening van de industrie een impuls te geven en begon daarnaast een succesvol isolatie-offensief. Met zijn uithaal oogstte Timmermans kritiek. Zelfs zoveel dat hij zondagavond schriftelijk terugkwam op zijn woorden en weer moest uitleggen wat hij had bedoeld. En hoewel hij consequent volhardt in het negeren van de concurrentie op links ontgaat het de progressieve kiezers niet dat in elk geval Rob Jetten bezig is aan een solide, voor D66’ers zeer herkenbare campagne. Het streven van GL-PvdA om die partij zoveel mogelijk leeg te eten, is vooralsnog niet gelukt.

Inmiddels heeft zijn campagneteam de bordjes verhangen. Omtzigt en NSC aanvallen lijkt het nieuwe doel te zijn. Timmermans bekritiseerde Omtzigt omdat die een rechts minderheidskabinet niet uit de weg gaat en harde beleidskeuzes vooralsnog uit de weg gaat. Het lijkt een verwoede poging om GL-PvdA in elk geval zo groot te maken dat Omtzigt na de verkiezingen moeilijk om de partij heen kan.

Maar of die tactiek Timmermans woensdag alsnog in het Torentje brengt, is zeer de vraag.