Uit zichzelf krijgen bedrijven het niet voor elkaar en daarom moet de overheid het voortouw nemen bij de verduurzaming van bedrijventerreinen. Die kan worden afgedwongen met heldere landelijke normen, gekoppeld aan duurzaamheidslabels. Stapsgewijs krijgen die terreinen steeds strengere normen opgelegd.

Dat adviseerde de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) dinsdag aan de regering. Veel bedrijven zijn afzonderlijk wel bezig met verduurzamen. Maar als het om bedrijven op een bedrijventerrein gaat, hebben zij elkaar nodig. En daar stokt het. „Door samen te werken kunnen bedrijven veel winst boeken”, zegt Erik Verhoef, hoogleraar aan de Vrije Universiteit en lid van de Rli. „Dat is lang onderbelicht gebleven, het is hoog tijd om de boel nu snel vlot te trekken.”

Nederland telt zo’n 3400 reguliere bedrijventerreinen, en die zouden veel meer kunnen doen aan onder meer de energietransitie en het toewerken naar een circulaire economie. Zou het ene bedrijf niet vaker de materialen kunnen recyclen van het andere? Of kunnen profiteren van de restwarmte van de buren? Waarom zouden bedrijventerreinen zelfs niet kunnen uitgroeien tot een ‘energiehub’, ook om te voorkomen dat het stroomnet overbelast raakt?

Uiteenlopende belangen

Tot nu toe gebeurt het nauwelijks. Vooral omdat voor zulke maatregelen bedrijven moeten samenwerken. Op slechts 20 procent van de bedrijventerreinen hebben de gebruikers ervan zich georganiseerd, volgens de RLi onder meer omdat samenwerken tijd kost, en ook omdat bedrijven vaak uiteenlopende belangen hebben.

Maar zonder samenwerking valt er weinig te bereiken op het gebied van duurzaamheid. Want, zo schrijft de Rli ter illustratie, als een bedrijf nestkastjes ophangt, helpt dat de biodiversiteit meer vooruit als overal op het terrein ook ruimte wordt gemaakt voor groen. Daarom wil de Rli bedrijven stimuleren en uiteindelijk zelfs wettelijk verplichten zich te organiseren. Zo’n verplichting ligt juridisch ingewikkeld, maar het kan als het „noodzakelijk en proportioneel” is. En gezien het belang van verduurzaming is volgens de Rli aan die juridische voorwaarde voldaan.

Intussen moet het Rijk een „toekomstbeeld” schetsen van hoe een bedrijventerrein eruit moet zien. Dat moet uitgewerkt worden met labels. Van G (nauwelijks duurzaam) tot en met A (volledig duurzaam) –naar het voorbeeld van de energielabels–, met heldere en meetbare normen. Regenwater wordt niet afgevoerd, maar lokaal opgevangen, kan zo’n doel luiden. Een bedrijventerrein dat daar volledig in slaagt, kan tien punten krijgen; waar 90 procent opgevangen wordt, worden negen punten verdiend enzovoorts.

Op termijn moet zo’n label bij bewezen succes verplicht worden. En vervolgens moeten de eisen worden opgeschroefd, vindt de RLi. Bijvoorbeeld door bedrijventerreinen vijf jaar de tijd te geven om van label G naar label F te groeien, en nog eens vijf jaar voor label E. Maar eerst krijgen terreinen nog de tijd om vrijwillig met die labels aan de slag te gaan – en ook zonder verplicht label zal de overheid wettelijke normen moeten opschroeven.

Bureaucratische last

Gaat het zo al met al niet erg lang duren? „Zulke processen kosten tijd”, zegt Verhoef, „we kun
nen geen ijzer met handen breken.” Als bedrijven zulke verplichting-
en in één keer opgelegd krijgen, zullen die gezien worden als een bureaucratische last, vreest de Rli ook, terwijl een aanloopperiode ze de tijd geeft er een uitdaging in te zien.

De Rli verwacht geen grote weerstand van bedrijven. „Het zou naïef zijn om te denken dat zo’n verandering er komt zonder offers”, zegt Verhoef. „Maar we hebben ondernemers ook horen zeggen: eindelijk duidelijkheid. Want duidelijkheid, dat is waar ze het meest om vragen.”