Een aangekondigde stikstofcrisis in een nieuw jasje. Zo worden de doelstellingen uit de zogeheten Kaderrichtlijn Water (KRW) nogal eens omschreven. In 2027 moeten Nederlandse wateren aan strenge eisen voor waterkwaliteit voldoen. Die doelen blijven nu op veel plekken nog ver buiten bereik. En dat betekent dat juridische procedures die de overheid manen tot optreden tegen vervuilende agrarische en industriële bedrijven kansrijk worden.

Die bui zien ook de vier in Noord-Brabant actieve waterschappen (Aa en Maas, Brabantse Delta, De Dommel en Rivierenland) hangen. Zij vragen demissionair minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat in een brief om meer verantwoordelijkheid te nemen. Zelfs als de waterschappen alles doen wat binnen hun mogelijkheden ligt, blijven de KRW-doelen buiten bereik. Scherper landelijk beleid is daarom nodig, stellen zij.

Die conclusie volgt uit een uitgebreid rapport van de Universiteit Utrecht (UU). Die bracht in opdracht van de vier waterschappen in kaart hoe zij ervoor staan als het om de KRW gaat, en welke risico’s zij lopen. Ook waterschappen kunnen met rechtszaken te maken krijgen als de KRW-doelen buiten bereik blijven. Terwijl zij maar ten dele zelf in de hand hebben of die doelen daadwerkelijk worden gehaald.

Haagse miljarden onzeker

Kees Jan de Vet, dijkgraaf van waterschap Brabantse Delta, wijst bijvoorbeeld op de situatie in het Markiezaatsmeer bij Bergen op Zoom. Het water is er troebel en bevat veel algen. Mede door de nabijheid van de Antwerpse haven en industrie ligt ook het stikstofgehalte er hoog. „We hebben als overheden afgesproken dat we de stikstof- en waterproblematiek in één keer aanpakken”, vertelt hij. De Vet doelt op de gebiedsprocessen, waarbij provincies, waterschappen, gemeenten en lokale betrokkenen tot een goede balans tussen natuur, landbouw en andere functies moeten komen.

„Om aan de KRW te voldoen, is het van belang om in 2024 en 2025 tot maatregelen te komen. Dat is een samenspel tussen verschillende overheden.” Maar uitgerekend nu is het nog maar de vraag of Den Haag met de benodigde miljoenen over de brug komt. De Eerste Kamer verklaarde vorige week namelijk alsnog de ‘stikstofpot’ van 24,5 miljard euro controversieel. Dat betekent dat tot na de verkiezingen en de formatie onzeker blijft waar waterschappen en provincies op kunnen rekenen.

Het gaat de Brabantse waterschappen echter niet alleen om geld. Er zijn ook stevige, landelijke beleidskeuzes nodig, zegt De Vet. „We zijn als waterschappen niet bevoegd om normen op het gebied van bestrijdingsmiddelen of bemesting vast te stellen. Die zullen van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit moeten komen.”

Doelen aanpassen?

Bij maatregelen voor landbouw en industrie speelt vrijwilligheid nu een grote rol, concludeert de dijkgraaf. „Wij proberen als waterschappen tot oplossingen te komen met draagvlak. Samen met bedrijven en mensen in het gebied. Maar doelen zijn niet altijd haalbaar op basis van alleen vrijwillige medewerking.”

Maar zijn die doelen wel haalbaar en realistisch in een intensief gebruikt land als Nederland? Dat is een achterhoedediscussie, benadrukt Marleen van Rijswick, hoogleraar waterrecht aan de UU. Samen met collega Frank Groothuijse stelde zij het KRW-rapport op voor de Brabantse waterschappen. „Je kunt erover blijven discussiëren dat er in het buitenland misschien net een andere norm geldt. Maar uiteindelijk kunnen we maar één kant op. De doelen moeten worden gehaald. Er is een resultaatverplichting.”

Daarbij kijken de waterschappen trouwens niet alleen naar het Rijk. „De vraag aan ons was juist óók: wat kunnen de waterschappen zelf doen?” zegt Van Rijswick. Zo hebben waterschappen nu bijvoorbeeld maar beperkt zicht op het grote aantal bedrijven dat relatief kleine hoeveelheden grondwater onttrekt. Maar al die kleine beetjes tellen wel hard op, zeker in tijden van droogte. Ook het actualiseren van vergunningen en het verbeteren van de handhaving behoeven aandacht. „Daar hebben wij flink wat huiswerk te doen”, weet De Vet.

Uiteindelijk zijn ook boeren gebaat bij het halen van de doelen, benadrukt Van Rijswick. Ze roept de situatie van rond de eeuwwisseling in herinnering, toen veel koeien ziek werden doordat ze slootwater dronken dat door riooloverstorten vervuild was. „Voldoende en schoon water is in ieders belang.”