Als mensen langere tijd onder hoge druk leven, verdort hun omgeving. Het ziet er zonnig uit maar langzaam drogen de bronnen op en verstoft de boel. Er ontkiemt niets nieuws meer en alles verslapt. Vooral als de hitte des daags het lichaam afmat, is het dan lijdzaam wachten op een depressie. Afkoeling en neerslag zijn de zegeningen van een lagedrukgebied. Maar door ons te drukke bezig zijn komen we nu steeds vaker van de regen in de drab.
Warmer wordende wateren werpen wolken waterdamp wereldwijd omhoog. En al dat vocht valt meer en meer in felle plensbuien weer neer. Intact zijnde tropische bossen kunnen moessonregens redelijk goed opvangen, maar gebieden waar de oorspronkelijke vegetatie door menselijk ingrijpen is aangetast, gaan kopje onder. Kale vlakten nemen geen water op, van onbegroeide hellingen spoelt modder naar beneden, versteende steden stromen vol. Nieuw is dat niet: vroeger veroorzaakte hemelwater ook her en der overlast en af en toe een ramp. Nu lijkt dat echter dagelijkse praktijk te worden.
Dat heeft alles te maken met de moderne techniek. Een vloed aan informatie dompelt ons onder in een brij van depressief makende feiten. Wie kennis van onheil vermeerdert, vermindert het welbevinden. Technologie is echter niet alleen boodschapper, maar ook veroorzaker van het slechte nieuws. Ongebreidelde houtkap, grootschalige landbouw met monoculturen, massale stedenbouw, kanalisatie van rivieren en beken, aanleg van wegennetten en minimalisatie van waterbuffers vergroten de kwetsbaarheid bij hoosbuien. De nadruk op economische opbrengst heeft de natuurlijke watersystemen verzwakt en de menselijke overstromingsgevoeligheid versterkt. Zodra het wat meer regent dan normaal, houden we het niet meer droog.
De grootste impact van de technische ontwikkelingen betreft echter niet de slechtnieuwsvoorziening of het waterwanbeheer maar de aardse temperatuurverhoging. De langdurige en grootschalige verbranding van fossiele grondstoffen heeft langzaam maar zeker het thermisch evenwicht wereldwijd opgeschoven. De wereldthermostaat regelen, lijkt onmogelijk voor een mens, maar het ontregelen ervan blijkt de mensheid wel te kunnen. Verstoren lukt ons haast vanzelf, herstellen ligt ons minder. Door opwarming neemt de hoeveelheid water in de atmosfeer toe en dus het aantal stortbuien, stormen en orkanen. Extremer weer is een logisch symptoom van klimaatverandering. De recente stortregenstorm in Libië kon zo intensief worden door de recordwarme Middellandse Zee. De schade daarbij is vergroot door de deplorabele technische staat van het waterbeheer en de woningbouw op een kwetsbare plek. We zien het: wat kunnen we doen?
De klimaatverandering zelf is op korte termijn niet te keren. Anderhalve eeuw koolstof stoken is niet in een paar decennia te verhelpen: alleen al de opwarming stoppen vergt welhaast bovenmenselijke inspanning. Daartoe blijft reductie van de uitstoot van broeikasgassen urgent noodzakelijk. De tweede technische prioriteit is klimaatadaptatie: aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering. In heuvelachtige gebieden als Limburg, die al flinke schade hebben geleden, kan omlaag stromend water via waterroosters en verkeersdrempels van wegen naar buffers naast de weg geleid en daar opgevangen worden. Door op hellingen te ploegen volgens hoogtelijnen en terraslandbouw toe te passen, wordt voorkomen dat de vruchtbare grondlaag als modder lagere gebieden verwoest. In meer vlakke gebieden vindt al dekanalisatie plaats en worden natuurlijke waterstelsels hersteld. Helaas vertonen veel stedelijke gebieden nog steeds een toenemende verharding. Campagnes om tegels te verwijderen komen niet echt van de grond. Een optie is om zonder gebruik van cement met slim gestapelde grindtegels, betontegels en klinkers stevige ondergrondse regenwateropvangholtes te maken: dat is duurzamer en goedkoper dan met plastic kratten. In veenweidegebieden lukt dat niet. Daar kan wel worden teruggegrepen op oude technieken zoals drijvende kelders: in combinatie met moderne houtskeletbouw zou dat overstromingsbestendiger woningen opleveren. En zo valt er, naast veel regen, ook nog veel te doen. Verdrink niet in doemscenario’s maar onderneem actie: dat helpt tegen neerslag en neerslachtigheid.
De auteur is adviserend ingenieur.
