Tsarevitsj –„zoon van de tsaar”– George Mikhailovitsj Romanov (42) maakt het van meet af aan duidelijk als hij het Spaanse weekblad ¡Hola! begin dit jaar over de vloer krijgt: geen politiek. „Over politiek gaan we het niet hebben, oké?” Maar voor de rest is de Russische troonpretendent „een en al vriendelijkheid en transparantie”, aldus het roddelblad, dat ongetwijfeld diep in de buidel heeft moeten tasten voor het interview.

De lezer krijgt een verhaal voorgeschoteld over hoe geweldig Georges huwelijk is met zijn Italiaanse echtgenote, hoe blij ze samen zijn met hun pasgeboren zoontje Alejandro en hoe goed ze kunnen opschieten met het Spaanse koningspaar Felipe VI en Letizia.

George Mikhailovitsj Romanov, enig kind van Maria Vladimirovna Romanova (69), woont sinds vijf jaar in Moskou. Maar hij is geboren en getogen in Madrid. Net als zijn moeder, die zichzelf uitriep tot „tsarina in ballingschap” na de dood van haar vader Vladimir Romanov in 1992. Ook Maria was enig kind. En ook haar vader had zichzelf benoemd tot tsaar in ballingschap bij het overlijden van zijn vader Kirill in 1938.

Het zichzelf uitroepen tot tsaar is dus een familietrekje geworden sinds de grootvader van Maria Vladimirovna ermee begon in 1924. Niemand twijfelt eraan dat George Romanov hetzelfde zal doen als zijn moeder komt te overlijden. Of George, en laat staan Maria, ooit werkelijk de Russische troon zullen bestijgen, is een heel ander verhaal. In de tussentijd mogen ze zich grootvorst van Rusland noemen. Dat doen ze dan ook, en met zichtbaar genoegen.

Naar Spanje

Maar hoe zijn de Romanovs eigenlijk in Spanje terechtgekomen? Dat is te danken aan Francisco Franco, de generaal die het land met harde hand regeerde tussen 1939 en 1975. Van de Spaanse dictator kon je namelijk veel zeggen, maar niet dat hij ongevoelig was voor het lot van vluchtelingen – zij het dan van een heel bepaalde categorie.

Na de nederlaag van Hitler-­Duitsland in de Tweede Wereldoorlog begon het met nazikopstukken die aan berechting probeerden te ontkomen. Franco zette de deur wijd voor ze open. Het was wel het minste wat hij terug kon doen voor zijn oude vrienden. Dat hij de Spaanse Burgeroorlog in 1939 gewonnen had, was tenslotte voor een flink deel te danken aan de militaire steun van Hitler.

Maar het vluchtelingenwerk van Franco beperkte zich niet tot nazi’s. In de jaren na de oorlog verleende hij asiel aan een hele rits leden van koninklijke huizen in nood. Ze kwamen vooral uit Oost-Europese landen waar de communisten aan de macht waren gekomen. Ook grootvorst Vladimir Kirillovitsj Romanov, erfgenaam van de Russische troon, kreeg zo politiek asiel in Spanje. Daar trouwde hij met Leonida Georgievna, een prinses uit het Georgische koningshuis, dat ook in Madrid was neergestreken. In 1953 werd hun dochter Maria Vladimirovna geboren.

Grootvorstin Maria van Rusland groeide uit tot een bekende verschijning in kringen van de Madrileense high society. De goede banden van haar familie met het Francoregime hielpen daar een handje bij mee. Moeder Leonida was bevriend met Carmen Polo, de vrouw van Franco.

Toen de dictator in zijn nadagen Juan Carlos van Bourbon en zijn vrouw Sofía aanwees om hem op te volgen als staatshoofd van Spanje, mocht het aanstaande koningspaar zijn intrek nemen in het Zarzuela-paleis in Madrid. Dat was om de hoek bij de Romanovs. De jonge grootvorstin van Rusland raakte dik bevriend met Juan Carlos en Sofía.

Maria kreeg de opvoeding en opleiding die je verwacht van een rijke familie met keizerlijke pretenties: middelbare school op het British Institute in Madrid en Parijs, Russische geschiedenis en literatuur aan de universiteit van Oxford. Na haar studie trouwde ze in 1976 met een Pruisische prins. Ze scheidden in 1982, kort na de geboorte van hun zoon Jorge.

Onenigheid

De tsarin in ballingschap staat bekend als een vrouw met een sterk karakter en uitgesproken overtuigingen. Ze pendelt heen en weer tussen Spanje en Frankrijk, waar haar familie ook aanzienlijke bezittingen heeft. Ze leidt een discreet leven en verschijnt weinig in het openbaar.

Maar áls ze dat doet, doet ze dat met veel gevoel voor stijl. Ze houdt van klassiek en pompeus, zoals bijvoorbeeld in 2021 bleek toen haar zoon George trouwde met de Italiaanse ambassadeursdochter Rebecca Bettarini in de orthodoxe kathedraal van Sint-Petersburg. Het was voor het eerst in meer dan een eeuw dat een telg uit het geslacht van de Romanovs op Russische bodem trouwde.

De aanspraken op de troon van Maria Vladimirovna en George (Georgiy in het Russisch) zijn omstreden. Er zijn meer kapers op de kust. Het gaat om nazaten uit de familie Romanov die menen evenveel of nog meer recht te hebben op de troon die sinds de Russische Revolutie van 1917 niet meer bestaat. In dat jaar vluchtte het grootste deel van de familie Romanov. Nicolaas II, de laatste van de Romanovs, die alles bij elkaar zo’n drie eeuwen op de Russische troon hadden gezeten, wist echter niet te ontkomen aan de bolsjewieken. Hij werd opgepakt en in juli 1918 met zijn hele gezin vermoord in de stad Jekaterinenburg. Ook de 14-jarige Aleksej Nicolajevitsj, de troonopvolger van de tsaar, kwam daarbij om het leven.

Zes jaar later riep Kirill Vladimirovitsj, de opa van Maria Vladimirovna en een volle neef van Nicolaas II, zich uit tot tsaar in ballingschap. Zijn claim op de troon werd aangevochten door enkele van zijn neven, onder meer omdat Kirill zich achter de Februarirevolutie had geschaard. De familietwist duurt voort tot op de dag van vandaag. Voor de meeste monarchisten in Rusland –volgens peilingen zo’n 17 procent van de bevolking– hebben Maria en haar zoon Jorge echter de beste papieren als troonpretendent. Bovendien kregen zij in 2013 de uitdrukkelijke steun van de Russisch-Orthodoxe Kerk.

Informatieve ruis

Inmiddels is hun land in oorlog. Hoe kijken de tsarina en de tsarevitsj daar tegenaan? Zoals George Romanov al aangaf tegenover het Spaanse roddelblad, proberen ze uitspraken met een politieke lading te vermijden. Maar in dit geval is dat erg moeilijk. Temeer daar hun aanspraken op de troon gelden voor het hele voormalige Russische keizerrijk.

„De gebeurtenissen in ons vaderland zijn alarmerend en bijzonder pijnlijk”, zei grootvorstin Maria in een persbericht kort na de invasie van Oekraïne. „Wij erkennen de soevereiniteit van Oekraïne en van alle staten die ontstaan zijn na de val van de Sovjet-Unie. Maar wij menen dat alle landen waarvan het grondgebied deel uitmaakte van het Russische Rijk tot één enkele beschaving behoren, tot één vaderland in de hoogste spirituele en culturele betekenis van het woord. Wij beschouwen het gewapende conflict tussen Russen en Oekraïners net zo onnatuurlijk en monsterlijk als familieleden die elkaar uitroeien.”

Ondanks deze evenwichtsoefening had Maria Vladimirovna zich in 2014 uitgesproken vóór de annexatie van de Krim door Rusland. Ze was er zelfs heen gereisd om een standbeeld te onthullen van de laatste Russische tsaar.

De Spaanse krant El Español vroeg in een schriftelijk interview of de Romanovs de invasie in Oekraïne veroordelen. „Uit eigen ervaring weten we dat informatie op heel verschillende manieren gepresenteerd kan worden”, was het antwoord. „In Rusland noemen ze de militaire operatie in Oekraïne bijvoorbeeld „speciale operatie voor denazificatie en demilitarisatie”. Moet je het dan veroordelen of steunen wat daar gebeurt? Het probleem is het gebrek aan werkelijke informatie in de zee van informatieve ruis om ons heen. Het enige wat we kunnen adviseren is dat de mensen kritisch zijn op wat ze zien en horen. En dat ze hun eigen conclusies trekken in plaats van blindelings de populaire visie te volgen. Welke die visie ook moge zijn.”

Hun boodschap voor het Oekra­ïense volk? „Vrede. Rusland en Oekraïne zijn verstrengeld door de geschiedenis en de herinnering.”