Duizenden burgers uit heel Albanië verzamelen zich in de hoofdstad Tirana. Ze zijn tijdens deze junimorgen in 2002 op de been om de koninklijke familie Zogu te verwelkomen. Na 63 jaar komt er een einde aan de gedwongen ballingschap van de weduwe van koning Zog I van Albanië, en haar zoon Leka I.

Aan boord van het vliegtuig uit Zuid-Afrika is ook de 20-jarige kroonprins Leka II. Voor het eerst in zijn leven zet de troonpretendent voet op Albanese bodem. De jonge prins –gekleed in een zwart pak en dito stropdas– oogt wat onwennig. Even later zwaait hij vanuit de auto naar het toegestroomde publiek. Twee seconden is het stil. Dan barst er een gejuich los.

„Dat was overweldigend”, haalt Leka II het moment in herinnering in de Albanese koninklijke residentie. „Heb je de foto’s van de menigtes gezien?” Hij pakt zijn telefoon en laat beelden zien van een Tirana waar de mensen rijen dik langs de straat staan. „Er waren duizenden en duizenden op de been om ons te begroeten. Het was geweldig om weer terug te zijn in Albanië.” Nog altijd viert de familie jaarlijks de terugkeer.

De prins kent op dat moment Albanië alleen van horen zeggen. Met name zijn grootmoeder Geraldine heeft hem de tijden van weleer geschetst. „Ze was de enige persoon die nog uit eigen hand kon vertellen hoe het leven aan het hof was. Hoe het land destijds was. Ze heeft mij ook de discipline van het koninklijke protocol meegegeven.”

„Kijk, dat is ze.” De prins draait zich om in zijn antieke stoel versierd met houtsnijwerk en wijst naar een metersgroot schilderij aan de wand. Het doek beeldt de huwelijksceremonie van zijn grootouders uit en is dé blikvanger in de ontvangstzaal van de Albanese koninklijke residentie. De kamer is verder gevuld met kunst, en vooral veel portretten van zijn (groot)ouders.

Het verblijf in het centrum van de Albanese hoofdstad Tirana is makkelijk te missen, gelegen tussen het parlementsgebouw en het nationale kunstmuseum. Een smetteloos geklede kamerheer begeleidt de gast bij aankomst naar de kroonprins. „Dit is geen Buckingham Palace”, zegt Leka II haast verontschuldigend. „Dat past niet bij de Albanese monarchie en het volk.”

Levenslicht

Het koninklijke verhaal gaat dan ook lang niet zo ver terug als dat van de Britse monarchie. Het begint allemaal met Leka’s grootvader, Ahmet Muhtar Bey Zogu Velika (1895-1961). Hij is een telg uit het eeuwenoude geslacht Zogu. Na enkele ministeriële functies wordt hij premier van Albanië in 1922, om drie jaar later als president aan te treden. In 1928 roept het parlement hem uit tot koning Zog I.

Elf jaar zit de monarch op de troon voordat hij samen met zijn vrouw en hun twee dagen oude zoon Leka het land ontvlucht vanwege de inval van fascistisch Italië. De familie leeft in ballingschap en zwerft de wereld over: achtereenvolgens Griekenland, Turkije, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Egypte en dan weer Frankrijk. Daar overlijdt koning Zog I in 1961. De rest van de familie strijkt uiteindelijk neer in Zuid-Afrika. Daar ziet Leka II in 1982 het levenslicht.

In ballingschap wijdt vader Leka zijn leven aan het verzet tegen het communistische regime dat inmiddels in Albanië aan de macht is onder leiding van dictator Enver Hoxha. De kansen op terugkeer zijn nihil. De monarchie is afgeschaft en op het hoofd van Leka II staat de doodstraf. Alleen al het in bezit hebben van een foto van de koninklijke familie kan een gevangenisstraf opleveren.

Vuurgevecht

Na de val van het communisme komen de kaarten anders te liggen. In 1993 doet Leka I een eerste vergeefse poging om terug te keren. In 1997 probeert hij het opnieuw. Het land is op dat moment in de greep van chaos en anarchie. Het volk krijgt de mogelijkheid om zich uit te spreken door middel van een referendum. Volgens officiële resultaten stemt twee derde van de bevolking tegen een terugkeer van de monarchie.

Vader Leka betwist de eerlijkheid van de stemming en legt zich niet bij de uitslag neer. Gekleed in een militair tenue en gewapend met een pistool en een uzi gaat hij samen met honderden aanhangers de straat op in Tirana. Het komt tot een vuurgevecht met de politie, waarbij een dode valt. Leka I haast zich het land uit en wordt bij verstek veroordeeld voor opruiing en krijgt drie jaar gevangenisstraf voor zijn rol.

Op de vraag hoe hij kijkt naar deze poging om de troon terug te winnen, antwoordt Leka II ontwijkend. „Dat is niet mijn geschiedenis. Ik vertegenwoordig een andere generatie, een andere cultuur. Ik stem in met de conclusie dat het referendum op het verkeerde moment is gehouden, ongeacht wat de uitslag was.”

Corrupt

In 2002 maakt het parlement alsnog de weg vrij voor de koninklijke familie om terug te keren naar Albanië. Als zijn vader in 2011 overlijdt, wordt Leka II het hoofd van de koninklijke familie. En erfgenaam van een troon die niet meer bestaat. Voor de jonge prins begint een zoektocht naar de juiste verstandhouding met de Albanese republiek.

Of hij zijn rol anders invult dan zijn vader en grootvader? Als het daarover gaat kiest de prins zijn woorden zorgvuldig. „Mijn rol zal anders moeten zijn. Het gaat er niet om dat de Albanezen de koninklijke familie dienen, maar het gaat om de manier waarop ik het volk kan dienen. Het zijn van een prins geeft verplichtingen, het is een belofte van dienstbaarheid. Als je als moderne koninklijke familie wilt overleven, dan zul je in actie moeten komen.”

En dat doet hij onder meer door middel van liefdadigheidswerk. Samen met zijn vrouw Elia zet hij zich middels een stichting in voor allerlei sociale projecten voor Albanese kinderen. De prins werpt zich daarnaast op als onofficiële ambassadeur van Albanië. „Dit interview alleen al brengt Albanië onder de aandacht. In Nederland heerst een beeld van Albanië als een corrupt land, waar de criminaliteit floreert. Dat is onterecht. Door zo’n interview kan ik dat beeld bijstellen.” De prins roemt de religieuze tolerantie in Albanië en ziet dat als een belangrijke waarde om uit te dragen. De ligging van het koninklijke verblijf is exemplarisch. Vanuit de met bomen omringde tuin is nog net de rooms-katholieke Sint-Pauluskathedraal te zien. Even verderop staat een moskee. Klokgelui en de islamitische gebedsoproep wisselen elkaar af. Een boekverkoper op straat biedt in de schaduw van een boom zowel een Bijbel als een Koran aan.

Daarnaast vergezelschapt Leka II geregeld de Albanese president tijdens reizen of ontvangt hij buitenlandse gasten. Zo ontmoette hij in juni Katalin Novák, president van Hongarije, tijdens haar staatsbezoek aan Albanië. En tijdens een presidentieel bezoek aan Mo­naco was hij onderdeel van het gezelschap.

In de achterliggende jaren vervulde hij ook diverse overheidsfuncties. Na een opleiding aan de Britse militaire academie Sandhurst en een studie internationale betrekkingen is hij drie jaar adviseur binnen het ministerie van Buitenlandse Zaken. Daarna volgen drie jaar bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en vervolgens een jaar als adviseur van de president.

Utrechtse dom

Als minister van Buitenlandse Zaken maakte Lulzim Basha de prins van dichtbij mee. De politicus was tot 2022 voorzitter van de Democratische Partij, een zusterpartij van het CDA. „Hij heeft hard gewerkt aan de prioriteiten van destijds”, vertelt hij in zijn kantoor in het centrum van Tirana. Zoals het lidmaatschap van de NAVO en de Europese integratie van Albanië, momenteel kandidaat-lidstaat van de EU. „Zijn persoonlijke relaties zijn van belang geweest in de diplomatie.”

Aan de muur hangt een tekening van Utrechtse dom. Basha studeerde rechtsgeleerdheid aan de universiteit in die stad toen de koninklijke familie terugkwam naar Albanië. Hij weet het nog goed. „Dat was heel bijzonder. Het markeerde een einde van een tijdperk toen de door de communisten verboden familie terugkeerde.”

Toch is de familie geïsoleerd gebleven, zegt Basha. Hij wijt het aan de socialisten –„voormalig communisten”– die toen aan de macht waren. Naast een kleine groep monarchisten zonder veel invloed is de hedendaagse politiek verdeeld in rechtse partijen die overwegend positief staan tegenover het koningshuis en linkse partijen met communistische wortels die kritisch zijn.

Basha uit zich positief over hoe Leka II invulling geeft aan zijn huidige positie. „Hij gaat op een gebalanceerde manier om met de Albanese politieke werkelijkheid, die heel gepolariseerd is. Om dan toch met iedereen goede banden te houden, dat is lang niet altijd makkelijk.”

Daarnaast ziet de politicus een belangrijke rol weggelegd voor de prins als symbool van eenheid. „Hij slaat een brug tussen het begin van de moderne Albanese staat en het heden. Dat is belangrijk voor een jonge staat als Albanië. Het benadrukt het besef dat ons land meer is dan de hedendaagse politiek.”

Schoolkinderen

De prins zelf maakt uit peilingen op dat hij het vertrouwen heeft van een groot deel van de bevolking. „Meer dan de helft heeft sympathie voor het koningshuis. Zo’n 20 procent staat er neutraal in en de rest is tegen. Toen ik net veertig was, werd mijn naam genoemd als mogelijke kandidaat voor het presidentschap. Het laat zien dat we gerespecteerd worden in de Albanese samenleving.”

Meer overOnttroond

Zo nu en dan blijkt ook dat het volk het koningshuis niet is vergeten. Het lichaam van koning Zog I werd in 2012 onder grote belangstelling herbegraven in Tirana. Het mausoleum is ook voor andere leden van de koninklijke familie de laatste rustplaats. Hoewel gelegen aan de rand van een park aan een doorgaande weg in de stad, ligt het gebouw er op deze dag verlaten bij. Onkruid tiert er welig. Onderhoud lijkt al even niet te zijn uitgevoerd.

Wel moet de familie bijna vijftig jaar aan communistische propaganda van zich af proberen te schudden. Zo werd Zog I afgeschilderd als een tiran die zijn persoonlijke belangen voor die van het land stelde. Leka ontkent dat. „Hij heeft het land omgevormd tot een moderne natie. Zonder koning Zog zou Albanië vandaag de dag niet bestaan hebben.” Ook het verhaal dat de koninklijke familie tijdens haar vlucht uit Albanië de nationale schatten heeft meegenomen, is volgens de prins een leugen.

In het Nationaal Historisch Museum aan het centrale plein in Tirana is van de communistische propaganda niets terug te zien. Er klinkt juist waardering voor het koningschap van Zog I en zijn bijdrage aan de totstandkoming van de moderne Albanese staat. Hij wordt getypeerd als een belangrijke vernieuwer op allerlei terreinen, zoals wetgeving, economie en onderwijs. Over de koninklijke familie ná Zog I is op een meterslange wand met foto’s na weinig te vinden.

Het museum, dat op deze dag vooral een handjevol toeristen trekt, komt plotseling tot leven als tientallen Albanese schoolkinderen het pand binnenstormen. Een gids probeert met de hulp van een aantal leerkrachten het enthousiasme in goede banen te leiden. „Koning Zog is belangrijk geweest voor de onafhankelijkheid van Albanië”, zegt hij tijdens een rustig moment. „Daar waarderen de mensen hem om.” Maar het is niet zo dat prins Leka II binnenkort weer de troon kan bestijgen, vermoedt hij. „Ik verwacht niet dat ons land een koning gaat krijgen. Albanië is een republiek.”

Het is een terugkerende reactie van Albanezen op de vraag of ze Leka II graag als koning willen zien. Oftewel: het wordt gewoonweg niet als een serieuze optie gezien.

En hoe denkt Leka II daar zelf over? „Een verandering van het huidige systeem is niet aan de orde”, haast hij zich te zeggen. „De realiteit is dat Albanië een republiek is. We hebben de instituties te respecteren. Ik heb niet het gevoel dat de koninklijke status van mijn familie wordt aangetast doordat ik geen koning ben.”