Duizenden betogers gingen dinsdag de straat op in Israëlische steden. Ook blokkeerden demonstranten belangrijke snelwegen en trokken ze naar de nationale luchthaven Ben Goerion. De politie zette waterkanonnen in om de protesterende menigte uiteen te drijven en arresteerde 77 mensen.

Aanleiding voor de protesten vormde de stemming maandagavond in de Knesset over de eerste fase van de juridische hervormingen die de regering wil doorvoeren. Die moeten de macht van het hooggerechtshof inperken en de controle van de politiek over de rechterlijke macht versterken. De plannen werden dit voorjaar in de ijskast gezet na wekenlange demonstraties. Gesprekken tussen coalitie en oppositie en bemiddeling van president Isaac Herzog leverden echter niets op.

Tegenstanders beschouwen de maatregelen als een ernstige aantasting van de beginselen van de rechtsstaat. Zij vinden dat de traditionele scheiding der machten in gevaar komt en dat Israël zich in de richting van een dictatuur beweegt. Voorstanders menen dat het juridische systeem nodig op de schop moet en een betere afspiegeling moet vormen van de verhoudingen in de samenleving. Vooral het hooggerechtshof is in hun ogen te liberaal en seculier.

Maandagnacht stemde de volksvertegenwoordiging in eerste lezing met 64 stemmen tegen 56 in met het eerste onderdeel van de hervormingen. Vermoedelijk volgen voor het einde van de maand de tweede en derde stemming.

Redelijkheidsbeginsel

Het voorstel draait om de afschaffing van het zogenoemde redelijkheidsbeginsel. Dat geeft het hooggerechtshof de mogelijkheid besluiten van de regering, individuele ministers en andere gekozen functionarissen nietig te verklaren als die „onredelijk” zijn, ook als daarvoor geen andere wettelijke argumenten aanwezig zijn. Ook in Nederland kan een rechter soms een afweging maken op grond van „algemeen aanvaarde maatstaven van redelijkheid en billijkheid”. De Israëlische regering is van mening dat dit beginsel juridisch te vaag is en haar autoriteit ondermijnt.

Het afschaffen van het redelijkheidsbeginsel is slechts een beperkt onderdeel van de juridische hervormingen. Ingrijpender zijn de plannen om de politiek meer inspraak te geven in de benoeming en het ontslag van rechters en openbaar aanklagers. Ook zou de Knesset de bevoegdheid krijgen om besluiten van het hooggerechtshof met een eenvoudige meerderheid terug te draaien.

Premier Benjamin Netanyahu heeft ook een persoonlijk belang bij de plannen. Hij is verwikkeld in een strafrechtelijk onderzoek naar corruptie en machtsmisbruik. In theorie zou de regering straks inspraak hebben over de rechters die zijn zaak behandelen. Bij ontslag van de hoofdaanklager zouden de aanklachten tegen Netanyahu mogelijk zelfs geheel van de baan zijn.

Nationale veiligheid

Zover is het nog niet. Want Netanyahu is van plan de volgende onderdelen van het hervormingsplan pas in de wintersessie van de Knesset ter behandeling in te brengen. Die begint in oktober.

In de tussentijd gaat Israël nog een zeer turbulente periode tegemoet. Honderden reservisten herhaalden dinsdag hun dreigement dat zij niet zich niet voor hun dienst zullen melden als de hervormingen doorgaan. Nieuwe protesten zijn aangekondigd.

Netanyahu liet dinsdag doorschemeren dat de nationale veiligheid de enige reden zou kunnen zijn om de omstreden plannen opnieuw op te schorten. Met nieuwe ontwrichtende protesten en de dreiging van dienstweigering in het vooruitzicht zou dat argument wel eens spoedig reëel kunnen worden.