Waarom kost het overleg zoveel tijd?

Vooropgesteld: het betreft een breed overleg, waarbij ook arbeids-, kennis- en liefdesmigratie aan bod komen. Maar daarover liggen de meningen van de vier partijen niet zover uiteen. Het inperken van de asielmigratie vormt het grote struikelblok. Dat komt omdat de inzet van VVD en CDA daarbij vooral is gericht op het uitstralen van daadkracht. Beide partijen zijn erop gebrand met maatregelen te komen, waarmee in elk geval kan worden gepretendeerd dat ze een afschrikwekkende werking hebben en zullen leiden tot minder asielzoekers.

Voor D66 en ChristenUnie staan vooral de juridische houdbaarheid en de uitvoerbaarheid voorop. Beide partijen denken met afschuw terug aan de nareisbeperking die vorig jaar zomer werd ingevoerd. Staatssecretaris Eric van der Burg kondigde die onder druk van zijn VVD-partijgenoten aan en nog geen half jaar later kon de maatregel na een reeks vernietigende vonnissen in de prullenbak. Zo’n blamage willen de twee dit keer voorkomen.

Welke maatregelen zijn daardoor zo goed als onbespreekbaar?

Maatregelen die D66 en ChristenUnie al op voorhand van de hand zullen wijzen, zijn: het invoeren van een asielquotum, het invoeren van een asielstop en het opzeggen of aangepast proberen te krijgen van het VN-Vluchtelingenverdrag.

Wat kan wel?

Het aanscherpen van de uit 2000 daterende, Nederlandse Vreemdelingenwet. Dat zit zo: de EU-asielrichtlijnen maken onderscheid tussen vluchtelingen en personen met een subsidiaire beschermingsstatus. Een vluchteling is iemand die individueel of als lid van een groep vervolging heeft te duchten op grond van ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde sociale groep. Het verdienen van subsidiaire bescherming is aan de orde wanneer een persoon bij terugkeer een reëel risico van ernstige schade zou lopen als gevolg van „willekeurig geweld” in het kader van een internationaal of binnenlands gewapend conflict.

Volgens diezelfde EU-richtlijnen hoort een vluchteling na het inwilligen van zijn asielverzoek een verblijfsvergunning te krijgen van minstens drie jaar. De vergunning van een subsidiair beschermde moet minstens een jaar geldig zijn en na verlenging minstens twee. Nederland biedt beide groepen nu een asielvergunning van vijf jaar. Vanuit het EU-asielrecht bezien is dat dus tamelijk coulant en kan dat een tandje soberder.

Is dat alles of kan er nog meer?

Er kan nog meer. Behalve het terugbrengen van de duur van de asielvergunning van vijf naar drie jaar (voor beide groepen) is het ook mogelijk om vluchtelingen en subsidiair beschermden apart te behandelen: het zogenaamde tweestatusstelsel. De vluchteling mag dan langer blijven, bijvoorbeeld 5 jaar, en heeft recht op gezinshereniging, terwijl de bescherming en de rechten voor de andere groep veel soberder zijn. Het is geen geheim dat VVD en CDA zo’n switch bij de onderhandelingen hoog op hun verlanglijstje hebben staan. Andere opties zijn: het beperken van de rechtsbijstand voor asielzoekers met een kansloze aanvraag die na de eerste afwijzing toch in hoger beroep willen. Of het aanscherpen van de wet, zodat asielzoekers die op oneigenlijke gronden gebruik maken van de regeling voor gezinshereniging harder kunnen worden aangepakt.

Maar als er dan maatregelen voorradig zijn die juridisch kunnen, waarom zeggen de vier dan niet: die gaan we invoeren?

Dat komt omdat VVD en CDA én D66 en CU in nog een ander opzicht tegenover elkaar staan. VVD en CDA hebben er uit electorale overwegingen baat bij de huidige, hoge asielinstroom te problematiseren. Voor D66 en CU geldt het tegendeel. Zij hebben er geen behoefte aan zich als krachtpatsers op te stellen en vinden dat de huidige instroom behapbaar moet zijn, mits Nederland de asielopvang eindelijk eens op orde brengt. Stel dat de switch naar het tweestatusstelsel op tafel komt, dan zal de CU er zeker op aandringen dat ook subsidiair beschermden hun kinderen moeten kunnen laten overkomen naar Nederland. Alles bij elkaar is het plaatje dus behoorlijk complex.

Kan het mislukken van het overleg in het ergste geval leiden tot een kabinetscrisis?

Dat kan, zeker omdat premier Rutte intussen heeft gedreigd het overleg te zullen forceren. Een vraag die op de achtergrond meespeelt, is hoeveel perspectief VVD, D66, CDA en CU nog zien in Rutte IV en in hoeverre ze de rit nog willen uitzingen om bepaalde punten uit het coalitieakkoord verzilverd te krijgen. Tegelijkertijd, in elk geval voor D66 en CDA geldt dat beide een reden hebben om nu geen verkiezingen te willen: in de peilingen staan zij er alle twee beroerd voor.

Hoe dan ook, de bewindslieden van Rutte IV hebben nog ruim een week voor de boeg voordat op vrijdag 14 juli voor hen het reces begint. En omdat de VVD gezegd heeft dat het kabinet eigenlijk niet op vakantie kan voordat er een asielmaatregelenpakket ligt, hebben partijen nog ruim een week respijt.