Vol indrukken keerde Molenaar vorige week terug van een bezoek aan Guatemala. Ze zat er met een minister aan tafel over verbetering van het onderwijs én ze bezocht een gevaarlijke sloppenwijk. De minister –zelf christen– eindigde de bijeenkomst met: „Alle glorie aan God.”

De bewindsvrouw vertelde hoe tienduizenden docenten worden getraind. Via het onderwijs wordt geprobeerd de levensomstandigheden van jongeren te verbeteren. Woord en Daad heeft een curriculum aangereikt dat vanuit christelijke waarden is geschreven en draagt financieel bij. „Zo kun je op nationaal niveau iets betekenen”, zegt Molenaar. „Aan de ene kant zetten we sinds 2016 sterk in op het veranderen van systemen –door verbetering van het onderwijs bereik je heel veel mensen tegelijk– omdat dat meer effect sorteert dan op zichzelf staande projecten. Anderzijds willen we de enkeling niet uit het oog verliezen.”

Daarvoor ging de bestuurder van Woord en Daad met sociaal werker Betty de sloppenwijk Verbena in Guatemala-Stad in, waar gangstergroepen het voor het zeggen hebben. „Het is een verzameling krotwoningen in een ravijn. Zonder begeleiding is het niet veilig er een bezoek te brengen, maar we wisten dat we het met Betty wel konden doen. Sieraden en andere waardevolle dingen namen we niet mee de wijk in. We bezochten een moeder met drie kinderen, van wie er twee door Nederlanders worden gesponsord. Toen ik de vrouw vroeg hoe ze het vond om daar te wonen, merkte ik dat ze nauwelijks antwoord durfde te geven. Toen bleek dat er een man gehurkt voor haar huis zat te luisteren. Hij was de leider van een bende die in de wijk de dienst uitmaakt. Een verkeerd woord van de moeder zou gevaarlijk voor haar kunnen zijn.

Leven met armoede is erg, maar leven met armoede én angst is nog erger. Met een zwaar gevoel zijn we de wijk uitgegaan. We bezochten echter ook een school waar kinderen uit deze wijk les krijgen. Het was een oase van rust. De leerkrachten vertelden hoe ze een voorbeeld proberen te zijn en willen voorkomen dat de jongeren bij de gangstergroepen betrokken raken. Het was een hoopvol verhaal. Toen hadden wij het gevoel: hier doen we het voor. Het is vaak verrassend hoe veerkrachtig mensen zijn in moeilijke situaties waarin wij als westerlingen het misschien zouden opgeven.”

Achterban

De kiem van Woord en Daad lag in een bijeenkomst in Leerdam. Ds. H.J. Hegger vertelde er over evangelisatie onder priesters in India. Ondernemer Ivo ’t Lam stond op en vroeg hoe de mensen in de betrokken gebieden praktisch geholpen konden worden, zodat niet alle aandacht wordt opgeëist door de strijd om te overleven.

Molenaar heeft ’t Lam er veel over horen vertellen. „Ik bezocht hem vaak en onder de talloze potjes scrabble kwamen de verhalen los. Hij heeft jarenlang gepionierd, plaatselijke comités opgezet en Woord en Daad een breed interkerkelijk draagvlak gegeven.”

De hulpverlening begon met enkele kleine projecten. Er kwam een enorme groei toen Guatemala in 1976 werd getroffen door een verwoestende aardbeving. Sindsdien is Woord en Daad in dit Midden-Amerikaanse land actief.

Het werk breidde snel uit. „We werken via lokale partners. Zelf werkers uitzenden hebben we zelden gedaan. De eerste directeur, G. Puttenstein, had een financiële achtergrond. Hij zorgde ervoor dat van elke gulden die binnenkwam minstens 90 cent echt aan de hulpverlening werd besteed. Al die vijftig jaren hebben we een trouwe achterban gehad. Onder directeur ir. Jan Lock traden we meer naar buiten en werden we succesvol in het verkrijgen van subsidies, maar we willen dat minimaal 70 procent van de inkomsten uit de achterban afkomstig is.”

Dat geld wordt niet alleen via plaatselijke comités ingezameld, maar ook via de kringloopwinkels. „Dat zijn er inmiddels dertig en we willen dat aantal uitbreiden.” Oprichter ’t Lam had er eerst weinig vertrouwen in. „Totdat ik met hem een aantal winkels langsgegaan ben. Toen zei hij: Ook dit is een mooie manier om plaatselijk mensen bij ons werk te betrekken.”

Afrika

Woord en Daad is sterk gegroeid –inmiddels zijn er negentig personeelsleden– en geprofessionaliseerd. In de 21 jaar dat Rina Molenaar bij de organisatie werkt, bezocht ze alle 22 landen waar hulp wordt verleend. „In 2019 hebben we een landenscan gemaakt: werken we op de goede plek en waarop gaan we ons de komende jaren richten? We werken in Midden-Amerika, Afrika en Azië. De komende jaren willen we vooral het werk in Afrika uitbreiden. Er is daar enorme nood. In verschillende delen van het werelddeel neemt de onveiligheid toe doordat conflicten verharden. Dat belemmert de groei van het continent. Maar we zien ook grote potentie om er ondernemerschap te stimuleren. We hebben veel mogen doen, maar er is nog heel veel hulp nodig. De serie jubileuminterviews die we betrokkenen afnamen, heeft als thema: Een wereld gewonnen en een wereld te gaan.”

Soms is de situatie moedbenemend. „We werken al tientallen jaren in Burkina Faso. Triest om te zien hoe de situatie daar en in andere Sahellanden in een paar jaar tijd verslechterd is. Ook in Haïti werken we al heel lang, maar het is er nu zo gevaarlijk dat we er al enkele jaren niet op bezoek zijn geweest. Je vraagt je af waar je goed aan doet. Zo lang we betrouwbare lokale partners hebben, blijven we hun trouw.”

Of de ontwikkelingen weleens een gevoel van uitzichtloosheid veroorzaken? „De wetenschap dat we in een gebroken wereld leven, geeft ontspanning. Wij mogen tekenen van Gods Koninkrijk oprichten, maar in het diepe besef dat de situatie voor mensen niet maakbaar is.”