„Ik blijf het (…) altijd indrukwekkend vinden, dat ds. À Brakel al in 1700, in zijn bekende werk Redelijke godsdienst, de vraag stelt of de verstrooide Joden eenmaal zullen terugkeren naar het land van de Bijbel. Terwijl er nog geen sporen van zichtbaar waren, antwoordde hij al met vrijmoedigheid: „Wij geloven, dat het geschieden zal.” Hoezeer velen, ook in kerkelijke kring, dat voor onmogelijk hadden gehouden, toch werd het in 1948 en de jaren daarna overtuigende werkelijkheid.

Ook de vader van de Nadere Reformatie, Willem Teellinck, bracht in zijn geschriften al glashelder naar voren dat we de teksten uit Romeinen 11 niet zomaar mogen verengen tot het geestelijke Israël, maar dat deze ook letterlijk over het volk van de Joden gaan.

De les hieruit? Blijf goed luisteren naar de stemmen uit het verleden. Zij kunnen ons helpen de rijkdom van de Schrift voor ogen te krijgen, soms tegen de waan van de dag en de geest van de tijd in, ook op het kerkelijke erf. De zo sterk in de Schrift verwortelde oudvaders kunnen een heilzame correctie bieden op wat in de loop van de tijd scheefgroeide of onderbelicht raakte.

Nog een andere les wil ik benoemen in terugblik op de geschiedenis van Israël. In werelds zwart-wit denken van helden en schurken is een geschiedenisverhaal al snel een vertekend verhaal. Van degene voor wie we sympathie hebben, worden de fouten gemakkelijk verbloemd en goedgepraat en de goede daden uitvergroot. Is het niet opvallend dat de Bijbelse geschiedenis zo anders is vormgegeven? Het volle licht valt op Gods trouw, zowel in Zijn beloften als in Zijn bedreigingen. Lees alleen de eerder aangehaalde Psalm 78 er maar eens op na. Onverbloemd worden de zonden en tekorten van Israël beschreven. We lezen een donker verhaal van opstand, ongeloof, verbittering. Juist vanuit hartelijke verbondenheid met Israël en het Joodse volk, mogen we ook nu eerlijk oog hebben voor zonden en tekortkomingen. Ook hier is gemakkelijk een onwijze polarisatie: ófwel bitter in alles Israël aanklagen, ofwel alles wat Israël doet goedpraten. Er is niets mis mee en vaak zelfs hard nodig om tegenover onheuse verwijten van bittere vijanden van Israël vooral de rol van advocaat, verdediger van Israël te

vervullen. Maar laten we méér dan een advocaat zijn. Ons ook een vriend betonen, die niet vanuit de hoogte, maar vanuit warme verbondenheid ook eerlijk de vinger legt bij zaken die niet deugen. De ruime abortuspraktijk in Israël bijvoorbeeld, of wetten of voornemens die de Evangelieverkondiging of de positie van Messiasbelijdende Joden in Israël schade doen.

75 jaar Israël laat ook heel in het bijzonder zien dat ‘neutraliteit’ in de omgang met de geschiedenis niet bestaat. We kijken altijd door een bepaalde bril naar het verleden. Wie door een seculiere bril naar de geschiedenis kijkt, ziet voorbij aan de geestelijke strijd. Die heeft onvoldoende oog voor de kwaadaardigheid van het telkens weer opduikende antisemitisme. Die Jodenhaat heeft ten diepste zijn oorsprong in het verzet tegen de bijzondere plaats die het Joodse volk kreeg in Gods voorzienige handelen en verkiezende liefde. Wie geen oog heeft voor de ernst en de hardnekkigheid van de zonde en de haat tegen Israël en de God van Israël, zal al te gemakkelijk denken dat met een goed gesprek, een vredesconferentie en een flinke zak geld vanuit het Westen alle leed wel snel geleden zal zijn. En wie geen oog heeft voor de eigen invloed van de islam in het verzet tegen Israël, heeft eveneens een gigantische blinde vlek in het begrijpen van wat zich in en om Israël afspeelt. De geschiedenis laat zien dat optimistisch maakbaarheidsdenken de plank misslaat, te weinig oog heeft voor de ernst en de hardnekkigheid van het kwaad. Dat het kwaad zich niet alleen via overduidelijke schurken een weg baant. Tijdens het bekende Eichmannproces in 1961 gaat de Joodse geleerde Hannah Arendt hierop in. De SS’er Adolf Eichmann had vanuit zijn comfortabele bureaustoel jarenlang met een simpele pennenstreek het lot van vele Joden bezegeld. Maar hij was geen meedogenloos monster, zo merkte Arendt op, slechts een onbeholpen mannetje zonder enig charisma. Als zo’n „onbetekenend individu” in staat kon zijn tot zulke gruweldaden, is het ‘kwaad’ eigenlijk beangstigend gewoon, concludeerde Arendt. Elk bureaucratisch radertje is slechts verantwoordelijk voor een deel van het geheel. Zo kunnen ijverige ambtenaren wier individuele keuzes nauwelijks gewicht in de schaal leggen, samen een nietsontziende moordmachine vormen. Het kwaad kan zich akelig gemakkelijk een weg banen, doordat de persoonlijke verantwoordelijkheid aangetast wordt.

De les van 75 jaar Israël is: verwacht het niet van mensen, en van menselijke inspanningen, maar boven alles van een God, Die op Zijn tijd wonderen werkt en wegen baant. De sterke interne spanningen in Israël vandaag de dag baren velen in Israël grote zorgen. Verdeeldheid van binnenuit en dreiging van buitenaf geven geen rooskleurig beeld.

Anderzijds is ook waar: het heeft er in de geschiedenis van Israël wel vaker donker uitgezien. Toen ik met een politieke delegatie eens in Israël was, ontmoetten we een rabbijn die vroeg wat het doel van onze reis was. We vertelden dat we er waren om te zien welke kansen voor vrede er waren tussen Israël en de Palestijnen. Hij antwoordde: „Heel goed dat jullie dit doen. Doe vooral je best. Maar besef dat vrede nooit het resultaat van menselijke inspanningen is. Het is een geschenk van boven.” Een les om nooit te vergeten.

Israël en het Joodse volk –en wij met hen– zouden de goede, de Bijbelse weg inslaan door vooral omhoog te zien, en met Psalm 124 uit te roepen: „Onze hulp is in den Naam des HEEREN, Die hemel en aarde gemaakt heeft.””

SGP-fractievoorzitter mr. C.G. van der Staaij staat in het Kerkblad der Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland stil bij 75 jaar Israël.