„Brussel, niet Londen, kreeg de brexit voor elkaar.” Stefaan de Rynck is uitgesproken. Als één van de tien onderhandelaars voor de Europese Unie maakte hij de brexit heel bewust mee.
Op de ochtend van 24 juni 2016 kijkt Stefaan de Rynck verrast naar de uitkomst van het brexitreferendum. „Ik wist niet wat ons overkwam. Een land dat uit de EU stapt. Voor het eerst werd artikel 50 (de clausule uit het EU-Verdrag dat bepaald hoe een land moet uittreden, CB) ingezet.”
De uitslag benauwde De Rynck ook. „Wat gaan we nu tegemoet, dacht ik. Een politiek kopstuk, Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker, uitte openlijk de vrees dat brexit een sneeuwbaleffect zou hebben. Men sprak over een grexit, een nexit of zelfs een frexit.”
Na het referendum moet, volgens artikel 50, over uittreding onderhandeld worden. Juncker vraagt Michel Barnier als hoofdonderhandelaar voor de EU. „Barnier had veel ervaring”, zegt De Rynck. „Hij was voormalig Eurocommissaris voor de interne markt.”
De Rynck kent Barnier goed uit zijn tijd als hoofd Interne Markt en Communicatie bij de Commissie. „Ook was ik zijn woordvoerder op de Conventie in 2001 waar de EU artikel 50 in het leven riep. Vandaar dat Barnier mij als onderhandelaar vroeg.”
Het Europese team onderhandelaars is de eerste maanden slechts tien man sterk. Allemaal mensen met een andere achtergrond. Sommigen hebben in de financiële diensten ervaring, anderen in de handel of op het gebied van burgerrechten. Een paar personen onderhandelden al eerder voor de EU.
Avontuur
Wat hem te wachten staat, weet De Rynck niet. „De rolverdeling hadden we eerst niet duidelijk. Ik bestudeerde in het begin oplossingen voor de relatie met Gibraltar en wat er met de Noord-Ierse grens moest gebeuren.”
Barnier weet wel wat hem te doen staat. Zijn eerste dag in functie bezoekt hij al premier Mark Rutte. De volgende dag doet hij de Roemeense hoofdstad Boekarest aan. Barnier wil peilen hoe EU-leiders de toekomstige relatie met de Britten voor zich zien en wat zij van de onderhandelingen verwachten.
De Rynck probeert intussen uit te vogelen hoe een brexit eruit kan zien. „Ons team maakte verschillende toekomstscenario’s. Wat zouden de gevolgen voor het budget van de EU zijn als één van de grootste geldschieters, het Verenigd Koninkrijk, eruit zou stappen? De scenario’s gebruikten we later niet altijd, maar we leerden wat de wensen van de lidstaten waren en waar onze risico’s zaten.”
Eensgezind
Het duurt uiteindelijk twaalf maanden voor de onderhandelingen van start gaan. De Britse premier, Theresa May, wacht negen maanden om de formele brief van uittreding te schrijven, en erna organiseert ze verkiezingen voor juni 2017. „Intussen hadden wij duidelijk welke voorwaarden de lidstaten aan een brexit stelden.”
In hun wensen blijken de EU-landen het al gauw met elkaar eens te zijn. „Tot ieders verbazing”, aldus De Rynck. „Als het om geld ging, lag het duidelijk: Nederland, een land dat meer betaalde dan het ontving, wilde niet meer gaan betalen en netto ontvangers wilden niet minder krijgen. Ook als het om burgerrechten ging, waren de landen het met elkaar eens.”
De lidstaten willen als eerste dat Londen de financiële verplichtingen nakomt die in 2014 zijn afgesproken. „Ook wilde de EU de interne markt behouden: vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal.
Anders dan de EU-lidstaten hebben de Britten een verdeelde visie op brexit. De Rynck: „In februari 2018 gaven verschillende Britse ministers onder wie Boris Johnson, Michael Gove en Liam Fox, in speeches blijk van heel verschillende visies op brexit.
Veel conservatieve bewindslieden willen een brexit waarbij het land in de Europese interne markt blijft. Anderen wensen juist een harde brexit, zonder afspraken over en weer. Ministers als Dominic Grieve of Anna Soubry zien een brexit helemaal niet zitten.
Die verschillen hebben hun weerslag. Het Britse onderhandelingsteam is aan veel verandering onderhevig. Eerst is David Davis hoofdonderhandelaar, vervolgens Dominic Raab, Steve Barclay en als laatste David Frost.
Muurvast
De eerste drie maanden zitten de onderhandelingen muurvast. „Londen wilde niet de financiële verplichtingen aan Brussel nakomen. Dat zou niet meer hoeven nu ze uit de EU waren, redeneerden de Britten.”
Ook op andere vlakken stokt het gesprek. De Britse premier Theresa May stelt voor om wel met de interne markt voor goederen en diensten mee te doen, maar geen vrij verkeer van personen te waarborgen. Dat zou migratie naar Engeland in de hand werken, juist een reden waarom de Britten de EU verlieten.
„May had een eis die voor ons onmogelijk was in te willigen”, zegt De Rynck. „Wie met de interne markt meedoet, kan niet de ene voorwaarde accepteren en de andere niet.”
Nadat May inbindt, komt het proces op stoom. Een softe brexit passeert de revue, maar dit voorstel van May wordt door haar eigen Lagerhuis afgeschoten. Eind 2020 komt er toch een akkoord onder premierschap van Boris Johnson. Een harde brexit. Het Verenigd Koninkrijk –uitgezonderd Noord-Ierland– komt buiten de interne markt te staan. De Rynck: „We hadden tenminste een deal. Dat was een betere optie dan geen akkoord.”
Teruggefloten
De Rynck blikt terug op de onderhandelingen. De gesprekken beginnen vaak vroeg in de ochtend en gaan soms tot diep in de nacht of zelfs in het weekend door. „Als er vooruitgang verwacht werd of er deadlines waren”, zegt De Rynck. „Voor een EU-top in 2017 dachten we met de Britten een akkoord te hebben. May kwam tien dagen voor de top naar Brussel, maar werd op het laatste moment teruggefloten door haar eigen regering. In Londen en Belfast waren ze het niet eens met haar oplossing voor de Noord-Ierse grens.”
Als het gesprek vast zit, worden de onderhandelingen vroeg opgebroken. Om verdere patstelling te voorkomen, gaan de toponderhandelaars bovendien elke dag in een klein groepje uiteen om informeel met elkaar te praten en af te tasten of er op punten vooruitgang te boeken is. Barnier en zijn Britse tegenhanger gaan eveneens vaak lunchen „om vrijer te kunnen praten”, aldus De Rynck.
Spookstad
De onderhandelaars komen eerst in Brussel bijeen. Ze vergaderen in het Berlaymont-gebouw waar ook de Europese Commissie zetelt. Na de formele brexit in 2020, wordt afwisselend in Londen en Brussel vergaderd.
„In Londen had ik geen leuke tijd”, zegt De Rynck. „We zaten twee verdiepingen ondergronds, zonder frisse lucht, in het ministerie van Economische Zaken. Bovendien was dat tijdens de lockdowns. Londen was een spookstad geworden en lag er verlaten bij.”
„Als de druk tijdens de onderhandelingen hoog was, ervoer ik bovendien vaak stress”, zegt De Rynck. „Op die momenten aten we heel wat weg: pizza’s, slaatjes en quiches.”
Zo’n hectisch moment ervaart De Ryck op kerstavond 2020, de avond dat de onderhandelaars de finale brexitdeal willen presenteren. „We moesten nog over één onderwerp, quota voor vissoorten, onderhandelen. Als een deal niet voor de Kerst zou lukken, vreesde ik dat het hele plan in duigen zou vallen.”
De Rynck had voor die avond kalkoen besteld. „Om twee uur in de middag ontdekte ik dat mijn slager om vier uur zou sluiten. Ik zat op hete kolen en wilde even een halfuurtje tussen de onderhandelingen uitknijpen voor mijn kalkoen. Toen ik bij de slager kwam, stond er echter een lange rij mensen te wachten. Ik deed toen mijn uiterste best de slager ervan te overtuigen dat hij mij eerst moest helpen. Dat was niet leuk. Klanten werden boos, maar de slager begreep me gelukkig.”
Hectische momenten komen heel vaak voor, geeft De Rynck aan. „Onderhandelingen zijn niet te plannen. Soms had een teamgenoot een vlucht geboekt, die hij vervolgens niet meer kon halen. Maar ook privé moest je vaak afzeggen. Barnier kon zelfs niet bij het kerstdiner met zijn familie zijn.”
Het zorgt er volgens De Rynck wel voor dat de onderhandelaars nog steeds een warme onderlinge band onderhouden. „Je maakt onderling veel mee.” Barnier organiseert elke 6 januari een bijeenkomst rond het driekoningenfeest voor oud-onderhandelaars uit de EU. Maar ook met de Britse onderhandelaars onderhoudt De Rynck een goede relatie.
Boek
In 2021 eindigt De Ryncks periode als onderhandelaar. Nu is hij hoofd van de vertegenwoordiging van de Commissie in België. „Een soort ambassade”, verduidelijkt hij.
Over zijn ervaringen als brexitonderhandelaar schreef De Rynck een boek dat in januari uitkwam. De titel –”Inside the Deal – How the EU Got Brexit Done”– suggereert dat de brexitonderhandelingen voor de EU op een succes uitliepen. „Ons team is erin geslaagd de belangen van de EU te beschermen en toch met de Britten een brexitdeal overeen te komen. Wat volgens mij het succes voor de EU onderstreept, is dat er nu, zeven jaar na de brexit, geen lidstaten zijn die nog serieus uittreding uit de Unie overwegen.”
