1. Stikstof

„Caroline heeft altijd heel goed gecommuniceerd: Wij willen een ánder stikstofbeleid; wij willen ook met stikstof aan de gang, maar niet op deze manier.” Volgens Ilona Lagas, aankomend fractievoorzitter van BBB in de Eerste Kamer, was en is de partijlijn op het gebied van stikstof helder en consistent. Bij Nieuwsuur kreeg Lagas recent de vraag of zij niet denkt dat veel mensen op BBB hebben gestemd met het idee dat het héle stikstofbeleid van tafel gaat. En of ze niet bang is dat mensen teleurgesteld zijn als dat niet blijkt te kunnen.

Lagas gaf op beide vragen een ontkennend antwoord. Toch heeft BBB eerder op z’n minst de indruk gewekt stikstofreductie niet nodig te vinden.

„Alle stikstofmaatregelen gaan van tafel en er komen geen nieuwe maatregelen”, zo staat in het allereerste BBB-verkiezingsprogramma. De partij zegt het ermee eens te zijn dat goed voor de natuur moet worden gezorgd. Maar uit het programma wordt wel duidelijk dat stikstofreductie daar wat BBB betreft geen centrale rol in speelt. De snelheidsverlaging naar 100 km per uur op snelwegen, om zo de stikstofuitstoot te verminderen, vindt de partij onnodig.

Nog een voorbeeld: Van der Plas sprak meer dan eens over een „zelfgecreëerd papieren stikstofprobleem”. Die uitspraak suggereert dat er alleen op papier iets moet worden opgelost, zonder dat de stikstofuitstoot moet worden verminderd ten behoeve van de natuur. Dat kan zomaar verwachtingen bij kiezers wekken.

Inmiddels is echter wel duidelijk dat de lijn uit het verkiezingsprogramma is losgelaten. Burgers die vinden dat er helemaal geen stikstofmaatregelen moeten worden genomen, zijn bij BBB dan ook aan het verkeerde adres.

„Laten we kijken naar andere oplossingen voor stikstofreductie”, schrijft Van der Plas in haar recent verschenen boek, ”Gewoon gezond verstand”. En in een in februari uitgebrachte nota van BBB en JA21 staat: „De initiatiefnemers zien graag dat Nederland zo snel mogelijk van het stikstofslot gaat. Maar wel met oog voor de natuur en het herstel daarvan; indien en waar dat nodig is.” De partij keert zich niet tegen de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn, maar vindt dat Nederland veel te veel nadruk legt op stikstof.

Stel dat BBB al snel bestuurlijke verantwoordelijkheid gaat dragen, dan ontkomt de partij er niet aan om vuile handen te maken. Een concreet voorbeeld: als het BBB lukt om het stikstofdoel niet te vervroegen naar 2030, maar op 2035 te houden, dan nog zullen ingrijpende maatregelen nodig zijn. Dat roept al snel de vraag op: vindt de BBB-kiezer dat acceptabel? Een andere vraag is of de neuzen van de BBB-politici wel dezelfde kant op blijven staan als er water bij de wijn moet worden gedaan.

Het zal, kortom, balanceren zijn voor BBB. Een compromisloze opstelling zorgt ervoor dat de partij zichzelf aan de zijlijn zet – net als FVD en PVV eerder deden. Nu al verantwoordelijkheid nemen voor compromissen met pijnlijke elementen is echter evenmin aantrekkelijk.

Positief voor BBB is dat de meest radicale kiezers de partij ook nu al links hebben laten liggen. Complotdenkers en anti-overheidsdemonstranten keren zich inmiddels zelfs fel tegen Van der Plas. Dat het BBB-electoraat gemiddeld genomen uit gematigdere kiezers bestaat, kan de partij behoeden voor een hoop ellende bij het sluiten van compromissen.

2. Identitaire thema’s

Bij medisch-ethische kwesties „staat het leven voorop”, zo stelde Van der Plas vorig jaar in een interview met het Reformatorisch Dagblad. Mensen moeten niet te makkelijk over abortus denken, vindt ze. „Je hebt het wel over het ongeboren leven. Al vanaf het moment van de bevruchting is het leven. Ik vind dat je daar heel voorzichtig mee moet omgaan.” De BBB-leider stemde tegen afschaffing van de verplichte vijfdaagse beraadtermijn. Ook bekritiseerde ze de manier waarop de partijen die met het wetsvoorstel kwamen de overwinning vierden. Van der Plas stemde eveneens tegen het verkrijgbaar maken van de abortuspil bij de huisarts.

In de kern denkt Van der Plas echter liberaal over abortus. Ze vindt namelijk wel dat vrouwen hiertoe de mogelijkheid moeten hebben. Nog liberaler is de BBB-leider als het gaat om het levenseinde. In een ander interview met het Reformatorisch Dagblad, in mei 2021, zei Van der Plas voorstander van de voltooid levenwet van D66 te zijn. „Niemand heeft er zelf om gevraagd om geboren te worden; zou je dan alsjeblieft wél zelf mogen beslissen of je niet meer verder wilt leven? Natuurlijk mag het niet zo zijn dat iemand die een beetje in een dip zit, zomaar geholpen wordt met zelfdoding. Zo’n wet moet zorgvuldig worden opgezet. Maar de mogelijkheid moet er wel komen, vinden wij. Kijk, mijn moeder is nu 83. Eén broer van mij is al overleden. Stel dat ze ook mij nog verliest en met mijn andere broer geen contact meer zou hebben. Mag ze dan over een jaar of vijf, ook al is ze nog hartstikke fit, niet zeggen dat ze niet meer wil? Weet je, misschien moet ze dan nóg wel twaalf jaar. Ik denk dan: zoiets kun je zo iemand niet aandoen.”

Een ander heikel punt is de Transgenderwet, waarmee het makkelijker zou worden om het geslacht in het identiteitsbewijs te wijzigen. BBB heeft aangekondigd hier tegen te zullen stemmen.

Het totaalbeeld op deze onderwerpen is, kortom, nogal gemengd. Op dit moment weet een BBB-kiezer slechts beperkt wat er met zijn of haar stem gebeurt als het om deze thema’s gaat. Doorwrochte visiestukken zijn er bijvoorbeeld nog niet. In het verkiezingsprogramma van 2021 stond aanvankelijk zelfs niets opgenomen over abortus en voltooid leven. Pas nadat de partij antwoorden moest aanleveren voor stemhulpen, werden standpunten hierover toegevoegd aan het programma.

Omdat Van der Plas op dit moment de enige BBB-politica is, vallen persoon en partij vooralsnog samen. Met de enorme aanwas aan BBB-politici komt er vanzelfsprekend ook interne diversiteit. Desondanks is de verwachting dat het gros van de partijvertegenwoordigers in de kern liberaal denkt, met hier en daar conservatievere opvattingen dan gemiddeld het geval is bij seculiere partijen.

Van der Plas heeft overigens benadrukt dat er binnen BBB ruimte is voor verschillende opvattingen over bijvoorbeeld abortus. BBB-politici zullen op deze onderwerpen nooit in het BBB-gareel worden gedwongen. Indien gewenst zal er een hoofdelijke stemming worden aangevraagd, waarbij iedere politicus een eigen afweging mag maken, aldus Van der Plas.

Maar ondanks die interne tolerantie ligt verdeeldheid op de loer. De provinciale BBB in Utrecht ondertekende kort voor de verkiezingen bijvoorbeeld een regenboogstembusakkoord, samen met D66, VVD, GroenLinks, PvdA, Volt en SP. Het is een typisch voorbeeld van een onderwerp waarbij de partij als geheel positie moet kiezen, terwijl er in de achterban verschillend over wordt gedacht.

Daartegenover kan weer worden gesteld dat deze onderwerpen voor de doorsnee BBB-kiezer waarschijnlijk niet zeer zwaarwegend zijn. Want juist door de wat tweeslachtige standpunten van de partij, zullen burgers met een zeer uitgesproken mening op deze thema’s zich minder snel aansluiten bij BBB. Dat geldt zowel voor kiezers uit de hoek van D66 en GroenLinks, als mensen die de standpunten van ChristenUnie en SGP een warm hart toedragen. De meeste BBB’ers zullen het wel of niet tekenen van een regenboogakkoord dan ook niet op de spits drijven.

3. Ideologie

De boodschap van BBB is eenvoudig, helder en staat dicht bij de burger. In een tijd van grote en ingewikkelde crises is dat een kunst. De partij weet hoe zij haar plannen aan de man moet brengen. Geen ”Stop de stikstofgekte”, of ”Weg met Rutte”, maar ”Elke dag BBBeter” en ”De stem van en voor het platteland”. Oftewel: positieve slogans. BBB heeft die communicatiewijsheid ter harte genomen. Niet verwonderlijk, met twee partijtoppers die uit die wereld komen.

Opvallend aan het optreden en de campagne van BBB is echter het gebrek aan een helder omlijnde ideologie – niet te verwarren met idealen. Het gaat vaak over luisteren naar de burger. Hierin toont BBB zich een populistische partij – wat overigens ook helemaal geen schande is, wat Van der Plas betreft.

Maar wat is de BBB-visie op mens en samenleving, los van de waan van de dag en de crises van dit moment? Met andere woorden: wat zijn de kernwaarden van BBB? „Gezond verstand, realisme en dat vakmanschap leidend is”, zo beantwoordde Van der Plas die vraag vorig jaar tegenover het Reformatorisch Dagblad.

Vakmanschap leidend laten zijn, daar valt wel een voorstelling bij te maken. Maar gezond verstand, wat is dat eigenlijk? En realisme? Wie zou dat níet willen? Het zijn vage begrippen, die weinig zeggen over concrete politieke keuzes die een partij in de toekomst zal maken.

Is een gebrek aan ideologie een probleem? Voor veel kiezers, zeker op de korte termijn, waarschijnlijk niet. Praktische oplossingen –of die nu het stempel links of rechts krijgen– voor de problemen van vandaag zijn voor velen wellicht genoeg. BBB lijkt helemaal voor deze lijn te gaan, waarbij een fundamentele ideologie en een algemeen onderscheid tussen links en rechts vrijwel irrelevant worden geacht. Ook dit kan een van de dingen zijn die de partij een enorm kiezerspotentieel opleveren. Behalve de PVV, die feitelijk buitenspel staat, en nu BBB, is er in Nederland geen enkele partij die links stemt op sociaal-economische onderwerpen en rechtse keuzes maakt op thema’s als migratie en landbouw. Uit politicologisch onderzoek blijkt dat een partij met een dergelijk profiel wel in de behoefte van een grote kiezersgroep voorziet.

Toch is een gebrek aan ideologie voor de langere termijn een kwetsbaarheid. Heldere, concrete kernwaarden zorgen voor voorspelbaarheid. In de politiek doemen allerlei vraagstukken vaak plotseling op. Door gebrek aan ideologie kan het in zekere zin onvoorspelbaar zijn hoe een partij reageert op nieuwe vraagstukken, zoals de oorlog in Oekraïne. Kiezers kunnen hierdoor met onaangename verrassingen te maken krijgen – en weglopen.

Een wellicht nog groter risico van het gebrek aan ideologie is het ontstaan van een richtingenstrijd. BBB heeft nu nog het imago van een buitenstaander, en is ook daadwerkelijk niet goed in het links-rechtsschema te plaatsen. Zeker in deze prille fase van BBB, en met instroom van mensen uit allerlei andere partijen, kunnen er stilletjes verschillende kampen ontstaan. Wat vinden overgestapte VVD’ers bijvoorbeeld van het feit dat BBB het eigen risico in de zorg wil afschaffen?