Een treinreis zou het afgelopen jaar als volgt verlopen kunnen zijn. Ik reis met de intercity van Rotterdam naar Zwolle. Deze enkele reis van een krappe anderhalf uur kost mij 24 euro. De eerste klas is geen optie, daar tel ik ruim 40 euro voor neer. Treinkaartjes ontkomen blijkbaar niet aan de trend van prijsstijgingen. Vooraf check ik de reisplanner; de nieuwe, versoberde dienstregeling ken ik nog niet uit m’n hoofd. De trein gaat twee keer per uur.

Vandaag heb ik niet de luxe om buiten de spits te reizen, dus ik meld me vroeg op het station, zodat ik hopelijk een plekje kan vinden in de stiltecoupé om mijn laptop nog even open te klappen. Helaas valt de sprinter richting Gouda uit, waardoor een stuwmeer aan reizigers op het perron staat te wachten. Als de intercity eindelijk piepend en knarsend tot stilstand komt, drommen de reizigers samen bij de deuren.

De trein lijkt belachelijk kort voor de massa op het perron. Het is dringen geblazen, ellebogenwerk. Uiteindelijk strand ik bij een stang waar ik me aan vast kan klemmen. Alhoewel omvallen niet snel zal gebeuren: we staan schouder aan schouder. De coupé stroomt over richting de eerste klas. Dat levert fronsende gezichten op. De laptop zet ik maar even uit m’n hoofd.

Mijlenver

Ik vraag me af hoe iemand met een rolstoel zich in dit gedrang staande zou moeten houden. Treinpersoneel heb ik nog niet gezien. Ik kijk in de benauwde coupé om me heen. Wie wil er straks nog reizen per trein? En welke conducteur wil zich straks nog langs al die bezwete lijven wurmen? Een ontspannen treinervaring en een gastvrij onthaal lijken mijlenver weg. Jaagt dit de reiziger niet onherroepelijk de auto in?

Vooral afgelopen najaar kwam er een stroom aan verontrustende berichten over het treinverkeer en de Nederlandse Spoorwegen (NS) naar buiten. In september maakt de NOS melding van 1100 openstaande vacatures bij de NS. Het personeel staakt die maand vanwege de toegenomen werkdruk.

Het relatief hoge ziekteverzuim speelt daarbij een rol. Dat steeds meer werknemers thuis zouden zitten, heeft volgens de NS onder meer te maken met de hoge gemiddelde leeftijd van het personeel. Volgens vakbond VVMC komt het verzuim vooral door de hoge werkdruk. Collega’s zouden voortdurend gaten in het rooster moeten dichten. De NS zijn bang voor een vicieuze cirkel: een toenemende werkdruk zorgt voor een hoger verzuim. De ontstane situatie levert geen beeld op van een aantrekkelijke werkgever, wat het lastig maakt om nieuw personeel te werven.

Roosters

Begin oktober laat reizigersbelangen-
vereniging Rover weten dat het aantal klachten van treinreizigers over volle treinen flink is gestegen. Ze zouden tijdens hun reis veelal moeten staan of ze kunnen niet mee met de trein die ze van plan waren te nemen. De klachten zijn te verklaren doordat de NS een maand eerder besluiten minder treinen te laten rijden vanwege het personeelsgebrek.

Het tekort aan conducteurs en machinisten is zo nijpend dat de roosters niet ingevuld kunnen worden. De NS werven in deze periode nieuwe werknemers, maar zolang deze verse krachten nog in opleiding zijn, is er geen verandering te verwachten. De problemen worden niet veroorzaakt door een hoger aantal reizigers. Dit aantal blijft juist lager dan voor de coronapandemie, onder meer door het vele thuiswerken. Dat drukt de inkomsten van het spoorwegbedrijf.

De Volkskrant meldt begin november dat de NS in de nabije toekomst 2200 nieuwe medewerkers nodig hebben. De krappe arbeidsmarkt speelt het spoorwegbedrijf parten en zorgt voor een oplopend tekort. Een nieuwe cao voor NS-medewerkers, waarin een loonsverhoging van ruim 9 procent is afgesproken, zet nog onvoldoende zoden aan de dijk. De NS besluiten vervolgens om kantoorpersoneel tijdelijk in te zetten als conducteurs. Honderden kantoormedewerkers worden met een korte training klaargestoomd voor het werk op de treinen.

De Nederlandse Spoorwegen kondigen, eveneens begin november, een prijsverhoging aan voor losse treinkaartjes. Vanaf 1 januari zijn individuele tickets in de tweede klas 5,5 procent duurder. Gemiddeld is het reizen met de NS in 2023 4,3 procent duurder dan het jaar ervoor. In een reactie zegt NS-bestuurder Tjalling Smit tegen de NOS dat de trein vanwege de hoge brandstofprijzen toch een goedkoop alternatief blijft voor de auto.

Rolstoel

Ieder(in), een belangenorganisatie voor mensen met een beperking, luidt in het najaar de noodklok. De kortere treinen en toegenomen drukte maken het voor mensen met een beperking lastig om de trein te nemen. Ook is er minder hulp beschikbaar vanwege het tekort aan personeel, meldt Ieder(in) aan nieuwssite nu.nl. „We krijgen meldingen van mensen in een rolstoel die niet meer in de trein komen en achterblijven op het station”, zegt beleidsmedewerker mobiliteit en toegankelijkheid bij Ieder(in) Martin Boerjan.

Al met al zijn de uitdagingen voor de Nederlandse Spoorwegen in 2023 legio. De trein moet weer op de rails. Wouter Koolmees, die per 1 november 2022 de nieuwe president-directeur van het spoorwegbedrijf is, zal er zijn handen vol aan hebben.