Op de dag dat Jaïr Bolsonaro vier jaar geleden aantrad als president, nam het land voor Braziliaanse begrippen extreem strenge veiligheidsmaatregelen. Enkele maanden daarvoor was de rechtse Bolsonaro tijdens een campagnebijeenkomst neergestoken door een linkse activist. De presidentskandidaat raakte zwaargewond, maar overleefde de moordaanslag.

Zondag, tijdens de beëdiging van de nieuwe president Luiz Inácio Lula da Silva, hangt het gevaar opnieuw in de lucht. De dreiging komt deze keer uit rechtse hoek, van aanhangers van Bolsonaro. Vorige week zaterdag pakte de Braziliaanse politie een man op die een bomaanslag voorbereidde op de luchthaven van hoofdstad Brasilia. Hij wilde het „communisme” –lees: de socialistische regering van Lula– vernietigen.

Tegen de politie verklaarde de man dat huidig staatshoofd Bolsonaro hem heeft geïnspireerd om wapentuig in te slaan. Hij had zich in Brasilia aangesloten bij andere aanhangers van Bolsonaro, die al weken buiten de Braziliaanse legerbasis kamperen. Zij proberen het leger aan te moedigen om in te grijpen en zo te voorkomen dat Lula de presidentiële sjerp krijgt overhandigt.

Vuurwapenverbod

Veiligheidsmaatregelen rond de inauguratie zijn vanwege het incident met de bom in Brasilia tegen het licht gehouden, zei aankomend minister van Justitie Flávio Dino begin deze week. Er wordt sterk rekening gehouden met meer gewelddadige acties door aanhangers van Bolsonaro.

Verschillende maatregelen moeten die voorkomen. Het hooggerechtshof in het Zuid-Amerikaanse land kondigde woensdag een vuurwapenverbod af tot 2 januari voor het hoofdstedelijk district. De voltallige politiemacht van Brasilia zal zondag op de been zijn. Volgens minister Dino gaat de inauguratie van Lula hoe dan ook door en zal die vreedzaam zijn. „De democratie heeft gewonnen en zal blijven winnen.”

Dino veroordeelde ook de demonstranten die de verkiezingsuitslag niet accepteren en daarom vlak bij verschillende Braziliaanse legerbases bivakkeren. Hij noemde de geïmproviseerde kampementen „broedplaatsen van terrorisme” en waarschuwde dat „de strijd tegen terroristen en relschoppers zal worden geïntensiveerd”.

De acties volgen op zinspelingen die Bolsonaro na zijn verkiezingsnederlaag deed. „Jullie bepalen mijn toekomst’’, zei hij begin december tijdens een toespraak voor zijn aanhangers. „Jullie bepalen welke kant het leger op zal gaan.” Een deel van zijn aanhang ziet daarin de oproep tot een militaire staatsgreep. „Strijdkrachten, red Brazilië”, scanderen demonstranten bij legerbases.

„Ons kiessysteem? Het is bedrog”, verklaarde de protesterende Luca deze week tegen de Britse omroep BBC. De demonstranten gaan mee in de retoriek van Bolsonaro, ook wel de Braziliaanse Trump genoemd. Die zaaide al in aanloop naar de presidentsverkiezingen van eind oktober twijfel over de eerlijkheid van de stembusgang.

Die bleek uiteindelijk een nek-aan-nekrace te zijn. De socialistische Lula wist met 50,9 procent van de stemmen de winst naar zich toe te trekken. Na de verkiezingen tekende Bolsonaro protest aan tegen de uitslag, maar hij kreeg bij rechters nul op het rekest. Lang niet alle aanhangers van Bolsonaro leggen zich daar echter bij neer, en nemen deel aan rellen en protesten.

Flinterdun

Maar ook zonder staatsgreep blijft de invloed van Bolsonaro groot. Hij mag met ingang van het nieuwe jaar dan wel van het hoogste toneel zijn verdwenen, het ”Bolsonarisme” blijft sterk vertegenwoordigt in de Braziliaanse politiek.

De partij van Bolsonaro is nog altijd de grootste in het Lagerhuis, en met steun van bondgenoten bezet het rechtse blok bijna de helft van de stoelen. Daarmee kan het de Lula-regering erg moeilijk maken, onder meer door progressieve initiatieven te blokkeren. Ook zijn belangrijke gouverneursposten van de dichtstbevolkte staten ingenomen door aanhangers van Bolsonaro.

De nieuwe president wacht een loodzware klus. Met 50,9 procent van de stemmen is zijn mandaat flinterdun. De socialist moet de verdeelde samenleving –die door de verkiezingen nog verder is gepolariseerd– weer bij elkaar zien te brengen. Lula slaat daarom een verzoenende toon aan. Duidelijk is wel dat een deel van de aanhang van Bolsonaro daar niet voor openstaat.

Daarbij moet Lula ook zijn eigen politieke blok bij elkaar weten te houden. De partijen die zich verenigden om Bolsonaro te verslaan, willen nu ook beloond worden voor hun steun aan de nieuwe president. De kabinetsbenoemingen leidden echter al tot gemor.