Tientallen agenten van de oproerpolitie in witte pakken, met schilden over hun hoofd, rukken op in formatie. Mensen gooien voorwerpen naar de politie. Agenten voeren een groep mensen af met handboeien om. Op sociale media gaan video’s rond van protesten in Guangzhou, een stad in het zuiden van China. Wat er precies is gebeurd, is nog onduidelijk. Vragen van persbureau Reuters aan de autoriteiten van de stad bleven vooralsnog onbeantwoord.

De protesten in Guangzhou zijn de nieuwste in een reeks die afgelopen zaterdag begon. Volgens China Dissent Monitor zijn er inmiddels 27 demonstraties geweest. De Australische denktank ASPI houdt het op 43 protesten in 22 steden.

In 1989 eindigden vreedzame protesten in Peking door legeroptreden in een bloedbad. Menigeen trekt parallellen tussen toen en nu. Qua schaal zijn de huidige protesten niet te vergelijken met die van 1989, vindt Jonas Lammertink, China-onderzoeker bij Leiden Asia Center. Niettemin kijkt hij wel op van de betogingen. „Kritiek op lokale autoriteiten is er altijd wel in China en zeker sinds de eerste coronauitbraak. Maar dat er in tientallen steden mensen de straat opgaan vanwege dezelfde reden, is bijzonder.”

Drie scenario’s

Grote vraag is hoe dit keer de protesten zullen eindigen. Afgelopen nacht was het rustig in de grote steden, maar er was wel veel politie op de been. Eerder die dag stuurden universiteiten studenten naar huis. Het waren met name deze plaatsen waar afgelopen dagen werd gedemonstreerd. Het hoogste veiligheidsorgaan in het land riep dinsdag op tot „hardhandig optreden” tegen „vijandige troepen”. Het zei dat het noodzakelijk is om de „infiltratie- en sabotageactiviteiten door vijandige krachten” neer te slaan.

In de Volkskrant schetste China-expert Ties Dams van Clingendael drie mogelijke scenario’s. Het eerste is dat de partij demonstranten even laat begaan, maar ze later op basis van camerabeelden oppakt en intimideert. Het tweede scenario dat het de protesten hard neerslaat en het derde dat er een Chinese Lente ontstaat. Van dat laatste scenario is volgens hem sprake als demonstraties aanzwellen en de autoriteiten dwingen een meer liberale koers te gaan varen.

„De overheid is goed voorbereid op dergelijke protesten”, zegt Lammertink. „Ze heeft zo veel strategieën om de onrust de kop in te drukken dat ik de kans groot acht dat ze daarin slaagt.”

Ongeremd rondgaan

Toch zal de staat óók wat moeten doen om de onvrede weg te nemen. De aanleiding voor de protesten is een brand in de stad Urumqi, waarbij tien mensen omkwamen. Strenge lockdownregels verhinderden dat reddingswerkers optimaal hun werk konden doen. Lokale bestuurders of ambtenaren berispen of ontslaan, is wat de Chinese Communistische Partij (CCP) volgens Lammertink minimaal moet doen om de geest weer in de fles te krijgen.

De Nationale Gezondheidscommissie in China zei dinsdag dat er niks mis is met het beleid. Volgens hen komt de onvrede door een soms overdreven bureaucratische en te massale toepassing van maatregelen. Coronabeperkingen kunnen pas worden geschrapt als de status van het coronavirus niet meer pandemisch is.

Recent stelde viroloog Marion Koopmans in de NRC dat leren leven met het virus nog geen optie is voor China. De bevolking is weinig blootgesteld aan het virus en ook de vaccinatiegraad is minimaal. Afstappen van het huidige beleid zal leiden tot vele doden en volle ziekenhuizen. Bovendien zou een virus dat ongeremd kan rondgaan een waaier aan subvarianten opleveren. Volgens Koopmans kan het alleen meevallen als China de maatregelen nog weet te rekken, en vol inzet op een snelle vaccinatiecampagne.

Het land snakt volgens Lammertink naar een exitstrategie. Omdat er maar geen eind aan de lockdowns lijkt te komen, moet de CCP burgers perspectief bieden. „De partij moet een stip zetten op de horizon en bijvoorbeeld zeggen dat het in het voorjaar gaat versoepelen en voor die tijd een vaccinatiecampagne uitrolt.” Dinsdag leek er een eerste stap in die richting te worden gezet. De gezondheidsautoriteiten meldden dat ze meer ouderen willen prikken, omdat bij deze groep de vaccinatiegraad achterblijft.

Gezichtsverlies

China heeft nog meer hobbels te overwinnen. Zo werken de eigen vaccins minder goed dan de westerse. Ook is Xi de verpersoonlijking van de huidige zerocovidstrategie, die altijd als superieur werd gezien. Ervan afstappen zou gezichtsverlies zijn. Toch zal het China zonder enige vorm van gezichtsverlies niet lukken om in de strijd tegen het coronavirus de bovenliggende partij te worden, denkt Lammertink. Iets wat volgens hem wel nodig is om de onvrede te laten wegebben.

Intussen gaat EU-president Charles Michel donderdag op bezoek bij de Chinese president. In Brussel wordt druk op hem uitgeoefend om de trip af te blazen vanwege de protesten. Gaat Michel toch, dan moet hij met Xi een hartig woordje spreken over hoe het wel en niet met betogers omgaat. Zondag bijvoorbeeld sloeg de politie een BBC-verslaggever in elkaar.

Als Lammertink Michel mocht adviseren, zou hij zeggen dat de EU-president vooral naar China moet gaan. „Om over te brengen hoe de EU zich tot China verhoudt.” Maar de protesten moet hij daar laten voor wat ze zijn, oordeelt de onderzoeker. „Net zoals hoe China omgaat met Oeigoeren is de reactie op de protesten onderdeel van een bredere ontwikkeling van een controlestaat die zich onder Xi sterk uitbreidt. Laat Michel daar een punt van maken.”