De uitroep „Het is volbracht” van Jezus aan het kruis markeert het moment waarop hét Offer is gebracht. Dit moment ging bepaald niet onopgemerkt voorbij. Een van de begeleidende gebeurtenissen is het scheuren van het voorhangsel van de tempel (Mattheüs 27:51).

Het is een veelzeggend voorval dat in het Mattheüsevangelie in de marge van het verhaal wordt genoteerd. Waarom wordt deze bijzondere gebeurtenis niet uitvoerig toegelicht? Een belangrijke reden hiervoor zal zijn dat Mattheüs het er vooral om te doen is geweest de schijnwerper te zetten op datgene wat er gebeurde op de kruisheuvel Golgotha. Immers, dat is allesbepalend. Het overige speelt zich af in de schaduw van het kruis.

Toch is hiermee mogelijk niet alles gezegd. Zou het kunnen zijn dat de eerste lezers van het Mattheüsevangelie –dat waren vooral Joden– ook uit andere Joodse (mondelinge) bronnen wisten dat er het een en ander gaande was rond de tempel? Een uitweiding over het scheuren van het voorhangsel zou in dat geval helemaal niet nodig zijn.

Hoe dan ook, in de Babylonische en de Palestijnse Talmoed –twee uiterst gezaghebbende Joodse bronnen waarin veel van de Joodse mondelinge overlevering is vastgelegd– staat eveneens vermeld dat er in de eerste eeuw het nodige aan de hand was met het heiligdom. De gebeurtenissen die erin worden beschreven, passen qua ‘kleur’ opvallend goed bij het scheuren van het voorhangsel.

Vier gebeurtenissen

Een opsomming van de vier gebeurtenissen is terug te vinden in de Babylonische Talmoed: „De rabbijnen leerden: Tijdens de ambtstermijn van Shimon HaTzaddik was het lot voor de Heere altijd in de rechterhand van de hogepriester. Na zijn dood gebeurde het nog slechts af en toe. Gedurende de laatste veertig jaar voor de verwoesting van de tempel kwam het lot [voor de Heere] nooit in de juiste hand. Evenzo werd het scharlaken koord dat om de kop zat van de geit die naar Azazel werd gestuurd niet wit, brandde het meest westelijke licht van de kandelaar niet voortdurend en openden de deuren van het heiligdom zich vanzelf” (Babylonische Talmoed, Yoma 39b). In de Jeruzalemse Talmoed staat een soortgelijke opsomming. „Veertig jaar voor de verwoesting van de tempel ging het westelijke licht uit, bleef het scharlaken koord scharlaken en kwam het lot van de Heere altijd in de linkerhand. Ze [de priesters] sloten zoals gebruikelijk ’s nachts de poorten van de tempel, wanneer zij ’s ochtends opstonden, vonden zij de poorten wagenwijd open” (Jeruzalemse Talmoed, Yoma 33b).

Geopende deuren

De tempeldeuren ging vanzelf open… Dat is beslist geen kleinigheid. De Joodse geschiedschrijver Flavius Josephus beschrijft in zijn boek ”De Joodse Oorlog” een soortgelijk voorval (of gaat het om dezelfde gebeurtenis?). Hij verhaalt hoe met Pesach de oostelijke deuren van de binnenhof van het tempelcomplex „omtrent het zesde uur van de nacht” vanzelf opengingen. Volgens de Joodse historicus was het een groot raadsel hoe dat kon. Deze bronzen deuren waren namelijk zo zwaar dat twintig man ze maar met moeite konden sluiten (”De Joodse Oorlog”, boek VI, hoofdstuk 5:3).

De andere merkwaardige gebeurtenis in de tempel had te maken met het „(meest) westelijke licht van de kandelaar.” Hiermee wordt waarschijnlijk de meest westelijke lamp van de gouden menora bedoeld. Deze menora stond in het heilige van de tempel. Het licht van de kandelaar scheen dag en nacht en was een teken van Gods aanwezigheid. Uitgerekend het licht van deze kandelaar ging steeds weer vanzelf uit.

Grote Verzoendag

De twee andere gebeurtenissen die in de Talmoedcitaten worden genoemd, hebben een relatie met Grote Verzoendag. Op Grote Verzoendag werden, in lijn met de voorschriften in Leviticus 16, twee geitenbokken apart gezet. De ene bok was bestemd „voor de Heere” en zou worden geslacht. De andere bok zou de woestijn in worden gestuurd (letterlijk ”de bok voor Azazel”).

Door het lot werd vastgesteld welke bok waarvoor bestemd zou zijn. Naar verluidt werd bij het loten gebruikgemaakt van twee steentjes. Een wit steentje vertegenwoordigde de bok voor de Heere, een zwart steentje de bok die zou worden weggezonden. Op onverklaarbare wijze lag veertig jaar lang het zwarte steentje na het schudden in de linkerhand van de priester.

Het vierde opvallende voorval dat in de Talmoed wordt beschreven, sluit nauw aan bij het bovenstaande ritueel. Om de twee bokken op Grote Verzoendag uit elkaar te houden, werd de ‘woestijnbok’ voorzien van een scharlaken koord. Dit koord bond men na de loting vast aan een deur van het tempelcomplex.

De kleur van het scharlaken koord aan de tempeldeur veranderde op Grote Verzoendag met enige regelmaat op onverklaarbare wijze in wit nadat de bok was weggezonden. Het volk keek verwachtingsvol uit naar dat moment. Zodra het zich voordeed, barstte de menigte uit in gejuich.

De kleurverandering werd geïnterpreteerd als teken dat God de schuld van het volk had verzoend (vergelijk Jesaja 1:18). Echter, zo staat ook genoteerd in het traktaat Rosj Hasjana: „De veertig jaren voor de verwoesting van de tempel veranderde het scharlaken koord nooit van kleur, maar bleef het rood. Sterker nog, de kleur werd nog dieper rood” (Babylonische Talmoed, Rosj Hasjana 31b).

Gods ongenoegen

Hoe deze gebeurtenissen te duiden? Het is goed om eerst en vooral te luisteren naar wat Joodse uitleggers te berde brengen. De commentaren op deze gedeelten uit de Talmoed zijn niet zo talrijk, zo constateerde ook een orthodoxe rabbijn die ik hierover heb geconsulteerd.

Gangbaar in Joodse kring is de uitleg dat de gebeurtenissen uitingen waren van Gods ongenoegen over het geestelijke gehalte van het Joodse volk en de Joodse religieuze leiders. Immers, uit het citaat uit de Babylonische Talmoed (Yoma 39b) blijkt dat ten tijde van Shimon HaTzaddik (Simon de Rechtvaardige, 3e eeuw voor Christus) het lot voor de Heere zich juist wel altijd in de rechterhand van de hogepriester bevond.

Het religieuze verval in de eerste eeuw, zo is een gedachte, loopt uiteindelijk uit op de komende verwoesting van het godshuis. En uitgerekend daarop zouden de gebeurtenissen participeren.

Om dit te staven, verwijzen Joodse commentatoren onder meer naar een citaat uit de Talmoed dat wordt toegeschreven aan de invloedrijke rabbijn Yochanan Ben Zakkai (1e eeuw na Christus): „O tempel, waarom maak je je zo bang? Ik weet dat je uiteindelijk verwoest zult worden. Zechariah ben Iddo heeft immers al over je geprofeteerd: „Open uw deuren, Libanon, opdat vuur uw ceders verteert” (Zacharias 11:1) (Jeruzalemse Talmoed, Yoma 33b).

En ook Flavius Josephus stelt in zijn ”De Joodse Oorlog” dat „geleerden” verklaarden dat de opengaande tempeldeur „een teken was van naderende verwoesting” (”De Joodse Oorlog”, boek VI, hoofdstuk 5:3).

Treffend

Vanuit christelijk perspectief zijn de vier gebeurtenissen hoe dan ook opmerkelijk. Dat geldt allereerst de datering. De tempel werd verwoest in het jaar 70 na Christus. De gebeurtenissen doen zich dus voor in de periode vanaf het jaar 30, ongeveer vanaf het moment waarop de Heere Jezus stierf.

En ook inhoudelijk zijn de vier gebeurtenissen treffend. Daarom: zouden deze voorvallen niet ook uitgelegd kunnen worden als gebeurtenissen die, evenals het gescheurde voorhangsel, de algenoegzaamheid van het offer van Jezus Christus onderstrepen (Hebreeën 9:11-15)?

De auteur woont met zijn gezin in Jeruzalem. Hij is werkzaam voor het Centrum voor Israëlstudies.