Precies 29.163 jongeren verlieten in het schooljaar 2023-2024 het onderwijs zonder startkwalificatie, dus zonder een diploma op minimaal havo- of mbo 2-niveau. Vooral mbo’ers vallen vaak halverwege de opleiding uit. Dat blijkt uit nieuwe cijfers van het ministerie van Onderwijs. Vooral sinds de coronatijd is het aantal zorgelijk hoog.

Wat beweegt deze schoolverlaters precies? Om daar een beter beeld van te krijgen deed adviesbureau Regioplan onderzoek. De onderzoekers bestudeerden de CBS-data van mbo’ers die stopten met hun opleiding en namen met elf ervaringsdeskundigen diepte-interviews af.

Groenpluk

Daaruit blijkt dat zogeheten ‘groenpluk’ waarschijnlijk slechts een kleine rol speelt. De onderzoekers vonden geen aanwijzingen dat bedrijven op grote schaal mbo-studenten binnenhengelen nog voordat zij hun diploma op zak hebben.

Die vrees leefde wel in de landelijke politiek. Zo vroeg Kamerlid Habtamu de Hoop (PvdA) zich in 2023 af of de ‘recorduitval’ in het schooljaar 2022-2023 niet deels is toe te schrijven aan de krappe arbeidsmarkt. Dat kan voor werkgevers immers een perverse prikkel zijn om jongeren vroegtijdig aan te nemen.

„Geen van de jongeren met wie we hebben gesproken is door een werkgever of stagebedrijf gevraagd om te stoppen met hun opleiding om aan de slag te gaan bij de werkgever of het stagebedrijf”, schrijven de onderzoekers nu. „Ook uit de CBS-analyse komen geen sterke aanwijzingen dat groenpluk vaak plaatsvindt.”

Pushfactoren spelen volgens de onderzoeker een veel grotere rol. Zo gaven geïnterviewden vaak aan dat ze uitvielen omdat de gekozen opleiding niet goed bij ze past, of dat ze niet gemaakt zijn om in de schoolbanken te zitten. Ook psychische problemen of (financiële) problemen in de thuissituatie zorgen ervoor dat studenten stoppen met de opleiding.

Kwetsbaar

Het onderzoek maakt verder (nogmaals) duidelijk hoe kwetsbaar voortijdig schoolverlaters zijn op de arbeidsmarkt, vooral op de wat langere termijn. Ze hebben minder vaak betaald werk, minder vaste contracten, werken vaker parttime en wisselen vaker van werkgever dan leeftijdsgenoten die wel een startkwalificatie behaalden.

„Je ziet dat ze van baantje naar baantje gaan, en vaak periodes van werkloosheid kennen”, zegt Henrie Mastwijk van Ingrado, de landelijke brancheorganisatie voor leerplicht, die het initiatief nam voor het onderzoek. „Een van de geïnterviewden merkte bijvoorbeeld dat ze al te duur werd toen ze niet meer onder het jeugdloon viel.”

Zo’n 50 procent van de schoolverlaters werkt kort na hun uitval bij dezelfde werkgever waar ze ook tijdens de studietijd al actief waren. Dat kan een indicatie zijn voor groenpluk, ware het niet dat het vaak gaat om werk buiten de eigen studierichting, bijvoorbeeld in de horeca of detailhandel. Het lijkt er dus eerder op dat jongeren, als ze eenmaal zijn uitgevallen, extra uren maken in hun bijbaan.

„Het is belangrijk dat het onderwijs goed aansluit bij de belevingswereld van jongeren”, zegt Mastwijk. „Vaak is schoolverzuim al een signaal dat de student niet goed in zijn of haar vel zit. Daar wil je vroeg bij zijn. En voor wie toch vroegtijdig de arbeidsmarkt opgaat, zou het mooi zijn als de werkgever de mogelijkheid biedt om naast het werk bij te leren.”