De lucht is felblauw. Rijen met spillen –eenjarige bomen– staan keurig naast elkaar. Een heftruck sjeest voorbij met een pallet gestekte heesters. Een buitenlandse vrachtwagen –groot verlicht kruis achter de voorruit– wordt volgeladen met planten. De chauffeur zet een krabbel onderaan de pakbon en wenst de dame van kantoor in gebrekkig Engels een fijne dag.

„We zijn de afgelopen jaren nogal gegroeid”, vertelt Bert Lam, chef productie bij Batouwe boomkwekerijen. De Betuwse kweker uit Dodewaard verkoopt zijn producten –stekken en spillen– over heel de wereld; van Hongarije tot Zuid-Korea. Het vermeerderingsbedrijf heeft twee locaties in Nederland en een in Portugal. In totaal hebben ze zo’n zeventig fulltime krachten in dienst.

Op zaterdag ziet het werknemersbestand er echter heel anders uit. Ruim zestig scholieren nemen dan hun plek in op de verstek- of veredelingsafdeling van het bedrijf. „Hier in de regio werken jongeren graag. Vanuit huis wordt vaak gestimuleerd om een bijbaan te zoeken”, vertelt Lam. De chef productie is er blij mee. „Jonge werknemers werken hard en zorgen voor een leuke dynamiek. Maar je moet wel duidelijk tegen ze zijn. Een keer verslapen kan gebeuren, maar na twee of drie keer is het wel afgelopen.”

Stabieler

Soms geeft een scholier aan dat hij naast de zaterdag ook doordeweeks inzetbaar is. „In het begin heb je vaak niet zo door dat daar wat achter kan zitten. Er zijn wel meer studenten die af en toe een middag na schooltijd werken.” Maar als een jongere opeens hele dagen bij het bedrijf rondloopt, gaat er bij Lam wel een belletje rinkelen. „Meestal zijn er dan problemen op school.”

De chef productie probeert scholieren op zo’n moment niet te stimuleren om fulltime aan de slag te gaan in de boomkwekerij. „Maar het is soms wel verleidelijk”, geeft hij toe. „Op een bedrijf als dit is er altijd behoefte aan mensen die de handen uit de mouwen willen steken. Dan is het handig als je er een voltijds kracht bij hebt.” Toch heeft Lam liever dat studenten hun opleiding afmaken. „Een jongere heeft er zelf baat bij als hij of zij een papiertje op zak heeft. Maar het levert ons op termijn ook een stabielere werknemer op.”

In zo’n geval heeft het bedrijf contact met de school van de werknemer. Die biedt vaak een traject aan waarbij de student een of twee dagen naar school gaat en de rest van de week bij Batouwe werkt. „Er zijn veel jongeren die liever werken dan op school zitten. Maar een opleiding vormt je, misschien niet zozeer wat betreft vakkennis, maar wel hoe je moet communiceren en samenwerken. Dat leer je minder als je staat te stekken of te enten.”

In totaal heeft het bedrijf vier voortijdige schoolverlaters in dienst. „De een heeft de havo niet afgemaakt en de ander werd op zijn veertiende geschorst van school”, vertelt Lam. Inmiddels zijn ze echter allemaal weer aan een opleiding begonnen, gestimuleerd vanuit het bedrijf. „Zulke jongens moet je maatwerk bieden. Die verdienen extra aandacht en stimulans. En als ze hun opleiding halen, heb je op termijn veel aan ze. Dan kunnen ze makkelijker doorgroeien in het bedrijf.”

Mensen die doorleren heeft het bedrijf volgens Lam „keihard nodig”. Dat komt mede doordat Batouwe flink gegroeid is. „Vroeger werkte een teamleider in ons bedrijf volledig mee in de productie en keek hij af en toe of de rest van de groep ook een beetje doorwerkte.” Tegenwoordig moet een leidinggevende veel meer aansturen en zorgen dat iedereen „lekker zijn werk kan blijven doen”. Dat vraagt volgens Lam om sociale vaardigheden. „En juist die leer je op school.”

Kwetsbaar

Jongeren hebben hun studie ook nodig om goed te kunnen functioneren in de samenleving, zegt Adnan Tekin, voorzitter van de MBO Raad. „Je opleiding niet afronden maakt je kwetsbaar op de arbeidsmarkt.” Het zijn volgens hem vaak de werknemers zonder diploma’s die als eersten ontslagen worden als het economisch slechter gaat. „Dan weer aan de bak komen, is zonder diploma erg lastig.”

De belangrijkste oorzaken voor voortijdige schoolverlating zijn volgens de MBO Raad psychische problemen bij jongeren, de krapte op de arbeidsmarkt en de coronacrisis. Cijfers van de GGD tonen volgens de raad aan dat in sommige regio’s 60 procent van de jongeren kampt met mentale problemen. De kans op schooluitval is in die gevallen groot. Een schreeuwend personeelstekort en toenemende inflatie zouden jongeren het laatste duwtje richting de arbeidsmarkt geven.

Mandy van der Gaag, docent ontwikkelingspsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en kenner op het gebied van schoolverlating, herkent zich in de geschetste oorzaken. Het onlineonderwijs tijdens de coronacrisis heeft er volgens haar ingehakt. Voor de pandemie daalde het aantal schoolverlaters namelijk al jaren. „Toen de scholen dichtgingen, had ik al het vermoeden dat dat voor veel uitval zou kunnen zorgen.”

Om jongeren te laten slagen op school is binding erg belangrijk, zegt Van der Gaag. En juist daar ontbrak het aan tijdens de lockdowns. „Leerlingen zagen hun docenten niet, konden niet afspreken met medestudenten en kregen achter hun scherm minder mee van de lesstof. Best logisch dat ze daardoor minder gemotiveerd zijn om naar school te gaan.”

Om voortijdige schoolverlating aan te pakken, zijn er volgens de universitair docent verschillende veranderingen nodig. „Veel studenten kampen niet alleen op school met problemen, maar ook thuis, in de vriendenkring of op financieel gebied. Een docent signaleert dat, maar weet niet wat hij ermee aan moet. Zijn verantwoordelijkheid stopt bij het hek van de school.” Het gevolg is dat een jongere „Pietje als begeleider krijgt voor de problemen thuis en Jantje voor de problemen op school”. Van der Gaag ziet graag dat daar een einde aan komt. „Regel die begeleiding centraal en laat één coach de jongere begeleiden.”

Daarnaast zijn leerlingen na de middelbare school te jong om een keuze te maken voor een vervolgopleiding, vindt Van der Gaag. Tijdens corona kwam daar nog eens bij dat studenten zich onvoldoende konden oriënteren op een vervolgopleiding, doordat open dagen online waren. „Jongeren zijn op hun zestiende nog volop bezig met het ontwikkelen van hun identiteit. Velen weten nog niet wat ze willen en toch moeten ze een keuze maken voor een studie. Daar moet wat aan gedaan worden.”