Overdag lijkt de rust weergekeerd in Goma, de miljoenenstad in de Democratische Republiek Congo die meer dan een maand geleden ingenomen is door rebellen van het door Rwanda gesteunde M23. „Het is mooi weer, zonnig”, vertelt Vivian van de Perre, het plaatsvervangend hoofd van de VN-missie in Congo (Monusco) vanuit het regionale hoofdkwartier in Goma. „M23 heeft meteen het Rwandese principe salongo ingevoerd; iedere zaterdag moeten alle burgers de straten opruimen. De stad is schoner dan hij ooit is geweest.”

Maar ’s nachts is de oorlog nooit ver weg, zegt Van de Perre. „Er wordt véél geschoten. M23 zoekt naar mensen die zij gevangen willen nemen. We krijgen meldingen van standrechtelijke executies. Gisteren waren er nog zware vuurgevechten naast een van onze bases.”

Burgers en blauwhelmen gedood

De Nederlandse Van de Perre is nu bijna een jaar plaatsvervangend hoofd van de grootste en duurste VN-vredesmissie ter wereld – zo’n 10.000 militairen en jaarlijks 1,13 miljard dollar aan financiering. Een kwarteeuw geleden werd de missie opgezet om de burgerbevolking te beschermen en de Congolese regering te steunen bij het stabiliseren van het land.

Dat is al die tijd niet gelukt. Begin dit jaar verhevigde de strijd in Oost-Congo. M23 veroverde in korte tijd de regionale hoofdstad Goma en stootte door naar Bukavu, de hoofdstad van de aangrenzende provincie. De rebellen zijn nu op weg naar het zuidelijkere Uvira, en ten noorden van Goma marcheren ze naar Lubero en Butembo. Volgens de Congolese premier Judith Suminwa zijn daarbij minstens zevenduizend mensen gedood, onder wie veel burgers. Ook een aantal blauwhelmen kwam om.

Tijdens de verovering van Goma, die 48 uur duurde, kwamen veel mensen in paniek naar de poort van de VN-basis, zegt Van de Perre. „Niet alleen burgers, ook strijders. Ik moest de beslissing nemen of zij naar binnen konden. Er was geen tijd om het VN-hoofdkwartier in Kinshasa te bellen. Toen ging Srebrenica door mijn hoofd. Ik dacht: ik ga redden wie ik redden kan.”

Heeft u iedereen die veiligheid zocht toegelaten?

„We moesten keuzes maken, want de hele bevolking wilde bij ons komen. Mensen die de gevechten ontvluchtten, raadden we aan ergens anders te schuilen. Maar mensen die risico lopen vanwege hun functie, van wie ik wist dat de M23 naar hen op zoek zou gaan, heb ik binnengelaten. Strijders moesten hun wapens bij binnenkomst afgeven.”

De meeste van de ongeveer tweeduizend mensen die werden binnengelaten, zitten er een maand later nog, vertelt Van de Perre. Dat daar Congolese soldaten tussen zitten, maakt de situatie precair. „M23 zei dat we geen militairen mochten toelaten, anders zouden ze aanvallen. Gelukkig is dat niet gebeurd. Maar het is een onmogelijke situatie voor de VN zelf. Er is geen oplossing op dit moment, want de overheid en M23 zijn het niet eens over wat er met die mensen moet gebeuren. Dus zijn ze bij ons, en beschermen wij hen.”

Zit u met leden van M23 om tafel?

„Ik praat de hele dag door met ze, via de telefoon en face to face, want M23 is de de facto autoriteit. Ik probeer hen ervan te overtuigen dat we nog steeds burgers kunnen beschermen, dat we kunnen helpen om het vliegveld van Goma weer te openen en alle niet-ontplofte munitie in de stad op te ruimen. Maar de rebellen wantrouwen ons, omdat wij volgens ons mandaat niet alleen burgers beschermen, maar ook de Congolese overheid ondersteunen.”

Moet het mandaat van de VN-missie veranderen?

„De VN-Veiligheidsraad weet dat we ons mandaat in de regio’s waar M23 de controle heeft niet kunnen uitvoeren. Daar moeten ze iets aan doen. Maar er wordt elke dag gevochten, dus het is nog te vroeg om te weten wat het zal worden in de toekomst. Corneille Nangaa, het hoofd van de politieke vleugel van M23, heeft gezegd door te willen naar Kinshasa.”

Wat wil M23 bereiken?

„Ze zeggen de Tutsi’s te willen beschermen tegen de FDLR, die een overblijfsel zijn van de Rwandese genocide in 1994 (die militie bestaat deels uit toen gevluchte genocideplegers, red.). Ze vinden dat de overheid dat niet goed doet. Tegen ons die de vredesmissie vormen, zeggen ze: We hebben jullie hier niet nodig, wij zijn nu de baas en wij beschermen onze burgers.”

Monusco ligt al jaren onder vuur. De lokale bevolking vindt dat er niet hard genoeg wordt opgetreden tegen de gewapende groepen in het gebied. In 2023 vroeg president Félix Tshisekedi om hun versnelde terugtrekking.

Bewijzen de gebeurtenissen van de afgelopen tijd niet dat de missie niet is geslaagd?

„Goma is gevallen en daar konden wij niks tegen doen. Wij hebben ons best gedaan, we hebben zelf ook soldaten verloren. Maar de macht van M23 met Rwanda was overweldigend. En er zijn ook nog een heleboel andere goed uitgeruste legers in deze regio. Het probleem hier is groter dan een vredesmissie van 10.000 manschappen kan oplossen.

We hebben wel ons mandaat om burgers te beschermen zo goed mogelijk volbracht. Door die mensen toe te laten in onze basis.”

Is M23 in staat om heel Congo te veroveren?

„Als er geen politieke overeenkomst komt, gaan de rebellen door met vechten en dat gaat erg goed op dit moment. Maar het is een groot land, dat kun je niet met alleen militaire middelen veroveren. Er is ook politieke steun nodig. Dat speelt zich nu af achter de schermen. Waar staat Afrika? Waar staat Europa? Rusland? China?”