Die afdronk heeft prof. dr. Jan Melissen van de ongekende botsing tussen de wereldleiders vrijdag in het Oval Office van het Witte Huis. Melissen is hoogleraar diplomatie aan de Universiteit van Antwerpen en hoofdredacteur van The Hague Journal of Diplomacy.

Wat vond u het meest opvallende moment van de ruzie?

Melissen, ook diplomatie-onderzoeker aan de Universiteit Leiden: „Vicepresident Vance mengde zich op enig moment in het gesprek tussen Trump en Zelensky. Vance verweet de Oekraïense president een gebrek aan dankbaarheid jegens de VS. Op dat moment ontspoorde de zaak. Hoewel Trump en Zelensky de nodige ervaring hebben op het internationale toneel, opereerden beiden onhandig.

Bedenk dat Zelensky vorige week van het ene in het andere vliegtuig stapte. Dat is zeer vermoeiend en eist zijn tol. Daardoor bracht hij vrijdag te weinig diplomatieke souplesse op en sneed hij in de communicatie nogal wat bochten af. Zo vroeg Zelensky Vance of die wel eens in Oekraïne was geweest. Zelensky had niet zout in die wond moeten strooien. Het is heel begrijpelijk dat de Oekraïense president voor hem belangrijke punten wil benadrukken. Maar in het Oval Office, met camera’s op je gericht, doe je dat anders dan achter de schermen.”

Was het verstandig dat Zelensky Vance kritisch bevroeg op diens uitlatingen over diplomatie, wetend dat Oekraïne afhankelijk is van Amerikaanse steun?

„Nee. Zelensky heeft verzuimd om voor het oog van de camera’s van de wereldpers Amerika nogmaals nadrukkelijk te bedanken voor de al geleverde militaire steun. Dat Zelensky in het verleden de Amerikanen al overvloedig bedankte, doet daar niet aan af. Besef dat de Oekraïense president vrijdag in het Oval Office verkeerde. Dat is voor Amerikanen zo’n beetje de meest heilige plek van hun democratie en symbool van presidentiële macht. Daar moet je je heel bewust zijn van het belang van protocol. Hij was daar te gást. Zelensky had Trump weliswaar vrijdag een gouden kampioensgordel van een Oekraïense bokser cadeau gedaan, maar de overhandiging van dat geschenk kwam niet uit de verf.”

Was het verstandig van Zelensky om Trump te onderbreken?

„Handiger was geweest dat Zelensky Trump meer had laten praten. Zo weet Trump zelf heel goed dat Oekraïne bij een bestand met Poetin vredesgaranties nodig heeft. Zelensky had er verstandiger aan gedaan om daarover voor het oog van de wereldpers niet verbeten in debat te gaan.”

Het is toch ook logisch dat het clashte tussen Trump en Zelensky? Hun opvattingen over veiligheidsgaranties bij een vredesbestand lopen ver uiteen?

„Trump is een sarcastische man. Hij jende Zelensky bijvoorbeeld vanwege diens legerkleding. Terwijl Zelensky ook bij de paus en bij wijlen de Britse koningin Elisabeth in die legerkledij verscheen. Trump en Vance pleegden diplomatie van de vernedering, ze namen Zelensky in de mangel. Trump is er bedreven in anderen te beledigen, maar Zelensky had er verstandig aan gedaan daar wat rustiger onder te blijven. Want we hebben het niet zomaar alleen over een botsing van karakters. Dit gaat om enorm belangrijke zaken op het wereldtoneel. Als de VS hun handen militair aftrekken van Oekraïne en bijvoorbeeld stoppen met het beschikbaar stellen van communicatiesysteem Starlink, dan loopt het slecht af met het Oekraïense leger. ”

Zelensky kapittelde Vance om diens vermeende luide stem, Trump reageerde getergd op die opmerking van Zelensky. Hoe kijkt u daarnaar?

„Het gesprek ontaardde in een nooit vertoond straatgevecht. Zelensky vocht als het ware verbaal voor zijn leven. Dat is te begrijpen. Toch had hij moeten beseffen dat op zulke momenten terughoudendheid en verfijnde taal van groot belang zijn. Trump en Vance lieten duidelijk merken: wij laten ons als grootmacht op geen enkele manier de les lezen, al helemaal niet door een president van een land dat al zo enorm door ons is gesteund.”

Ik ben er nog niet over uit wat nu precies het doel was van Trump en Vance om kennelijk bewust de boel te laten escaleren in het gesprek met Zelensky. Ik vind sommige reacties vanuit Europa enigszins voorbarig. Voor mij staat bijvoorbeeld nog niet vast dat Trump de zijde van Poetin kiest. Wel weet ik dat Trump erin is geslaagd om Europese landen in hoog tempo bij elkaar te laten komen en te bewegen tot meer defensie-uitgaven.”

NAVO-baas Mark Rutte drong er zaterdag bij Zelensky op aan het weer goed te maken met Trump. Rutte prees Trump voor diens eerdere hulp aan Oekraïne. Er kwam geen enkel negatief woord uit Ruttes mond over Trump.

Hoe beoordeelt u Ruttes reactie?

„Hij doet wat een NAVO-baas moet doen en laat zich niet verleiden om Trump te kritiseren. Zonder de VS is er immers geen NAVO. Zelensky hoeft geen publieke excuses te maken aan Trump. Wel doet hij er verstandig aan om de Amerikanen, via verschillende diplomatieke kanalen, te laten weten dat het gesprek in het Oval Office verkeerd is gelopen en dat hij daar ook zijn aandeel in heeft gehad.

Dat tal van Europese landen afgelopen weekend steun betuigden aan Oekraïne is begrijpelijk en goed. Maar Europa dient zich wel te blijven verdiepen in het wereldbeeld van Trump en Vance.

Europa kan Trumps buitenlandbeleid heel schokkend vinden, maar doet er wijzer aan zich in ieder geval te verplaatsen in de denkwereld van Trumps Make America Great Again (MAGA)-beweging. We staan op een breukpunt in de geschiedenis. Met Trump vinden veel Amerikanen nu eenmaal dat de VS sinds de Tweede Wereldoorlog te veel de hete kolen uit het vuur hebben moeten halen.”