De scriba van de hervormde gemeente in Elspeet , Eduard Mulder, is zaterdagmiddag 16 november 2024 net vertrokken uit Harderwijk als hij in de auto een telefoontje krijgt van een onbekend nummer. Een vrouw met de naam Boer vertelt „met een paniekerige stem” dat ze bij de apotheek van het St. Jansdalziekenhuis in Harderwijk staat en haar medicijnen niet kan afrekenen. Haar ex-man zou de afspraak om geld te storten op haar rekening niet zijn nagekomen. Of hij 51,80 euro naar haar over wil maken? Bij thuiskomst zal ze hem terugbetalen. De zaak heeft haast, want een regiotaxi staat buiten op haar te wachten.

Een ongeloofwaardig verhaal, vindt Mulder in eerste instantie. Maar wat vertrouwen bij hem wekt, is dat ‘mevrouw Boer’ aangeeft dat ze pas net in Elspeet woont en wil overkomen naar de hervormde gemeente. Ook kent de vrouw de naam van zijn predikant: ds. M. van Kooten. Die had ze vanmiddag eerst gebeld, vertelt ze, maar hij nam niet op.

„Als je als kerk verzaakt om iemand in nood te helpen, sta je er niet mooi op.” - Eduard Mulder, scriba hervormde gemeente Elspeet

De scriba besluit nog geen actie te ondernemen, maar eerst de voorzitter van de diaconie om advies te vragen. Als die niet thuis blijkt te zijn, komt zijn vrouw op het idee om langs het ziekenhuis te rijden en de rekening daar gelijk te betalen. Als Mulder de dame echter opbelt met het voorstel, blijkt hij haar verkeerd begrepen te hebben. Ze bevindt zich niet in Harderwijk, maar in Zwolle.

Ook bij ds. Van Kooten doet Mulder navraag. Die stelt de hele middag thuis te zijn geweest, maar niets van een telefoontje te weten. Maar, zegt hij erbij, ik zit niet continu achter mijn bureau. Met die informatie in zijn achterhoofd besluit de scriba om toch het betaalverzoekje in te willigen. „Als je als kerk verzaakt om iemand in nood te helpen, sta je er niet mooi op.”

Als hij later op de middag informeert bij de dame of het gelukt is bij de apotheek en wanneer hij de terugbetaling kan verwachten, reageert de vrouw niet meer en blokkeert ze zijn nummer. Mulder: „Ik voelde me echt beetgenomen, misbruikt.”

Via het nummer van zijn zoon lukt het hem twee dagen later om de vrouw te spreken te krijgen. Hij confronteert haar met de oplichting, biedt hulp aan en vraagt om het bedrag terug te storten, maar daar gaat ze niet op in.

Smoezelig

Als het Reformatorisch Dagblad de vrouw telefonisch benadert over de oplichting, probeert ze de krant eerst een leugen op de mouw te spelden. Ze had die bewuste dag haar telefoon uitgeleend aan een meneer op het station, „die op mij nogal smoezelig overkwam”. Als de redacteur aangeeft dat Mulder toch echt contact had met een vrouw, antwoordt ze dat ze het verhaal uit gaat zoeken en gooit ze de hoorn erop.

Ook andere diaconieën zijn de afgelopen maanden om de tuin geleid door deze vrouw. Bij haar nummer op wieheeftgebeld.nl, 06-****6679, staan tientallen vergelijkbare anonieme verhalen. „Deze vrouw niet geloven, stelt zich voor als Jantje Boer. Vraagt steeds om kleine bedragen, en heeft iedere x een zielig verhaal klaar staan. Zo probeert ze geld los te peuteren.”

En: „Gebruiker van het nummer heeft zich voorgedaan als lid van kerk. Had financiële hulp nodig. Hulp is (helaas) verleend. Daarna geen contact meer mogelijk. Oplichter. Wees gewaarschuwd.”

Oplichting van diaconieën komt regelmatig voor, zegt Oetze Deelstra, voorlichter van de Protestantse Kerk in Nederland. Het dienstenbureau houdt geen cijfers bij, maar ontvangt regelmatig telefoontjes van diaconieën met vergelijkbare ervaringen als in Elspeet.

Deelstra verwijst naar een artikel dat de kerk hierover op zijn website plaatste. Daarin staat: „Het gaat vaak om de vraag om kleine betalingen over te maken voor bijvoorbeeld openbaar vervoer. De reizen van de hulpvragers lijken noodzakelijk vanwege verhalen over ernstige situaties zoals het overlijden van een familielid of ziekenhuisopnames.”

Zo wist een man in maart 2021 met een aandoenlijk verhaal de diaconie van de protestantse gemeente in Haarlem 250 euro afhandig te maken. De diaconie van de hervormde gemeente in Arnemuiden werd in dezelfde tijd voor een onbekend bedrag opgelicht via de telefoon.

„Ik dacht altijd: dat overkomt mij niet. Maar blijkbaar dus wel.” - Eduard Mulder, scriba hervormde gemeente Elspeet

Cadeaubonnen

Een andere vorm van oplichting waar kerken de laatste tijd mee te maken krijgen, is e-mailfraude . Criminelen misbruiken identiteitsgegevens van de (wijk)predikant om e-mails met een verzoek om cadeaubonnen te sturen aan bijvoorbeeld kerkenraadsleden.

De hervormde gemeente IJsselstein verloor hiermee 450 euro. Scriba Mulder uit Elspeet kreeg recent ook een mail met een zogenaamd verzoek van ds. Van Kooten om geld over te maken. „Daarvan wist ik gelijk dat dat niet klopte, want onze dominee bemoeit zich nooit met financiën.”

De politie adviseert om altijd melding of aangifte te doen van oplichting. De Protestantse Kerk in Nederland heeft een aantal tips voor diaconieën opgesteld. De kerk raadt onder andere aan om alleen hulpvragen uit de eigen regio in behandeling te nemen, altijd contact te leggen met de hulpvrager, desnoods door een huisbezoek, en nooit geld te storten op de rekening van de hulpontvanger.

Mulder hoopt het voorval dinsdag te bespreken op de kerkenraadsvergadering. Het verwijderen van telefoonnummers van ambtsdragers op de website van de kerk is voor hem geen optie. „Als gemeente wil je bereikbaar zijn voor mensen uit je gemeente.”

Van cliënten, Mulder is schuldhulpmaatje, hoorde hij weleens over oplichting. „Ik dacht altijd: dat overkomt mij niet. Maar blijkbaar dus wel. Als de kerk erbij wordt gehaald, zwicht je snel.”