De Zwitsers gaan op 19 mei naar de stembus vanwege een referendum over het voornemen van de EU om het recht van EU-burgers op wapenbezit te herzien. Onder meer gezien de terreuraanslag in Parijs in 2015 wil men de illegale wapenhandel aan banden leggen en halfautomatische wapens met een bepaald aantal kogels verbieden. De huidige wapenwet is volgens ‘Brussel’ niet meer actueel. Zullen de Zwitsers het EU-voorstel accepteren en hun eigen wapenwet wijzigen?

Terwijl het parlement ”ja” zei tegen de verandering, rommelt het bij de Zwitserse bevolking. Vooral Schiessen Schweiz, een organisatie van jagers en schutters, is tegen de wijziging en haalde genoeg handtekeningen op voor een referendum. Deze vereniging hanteert de slogan ”Nee tegen het ontwapeningsdictaat van de EU!” Tevens is het ”Comité van vrouwen ten gunste van het recht op wapenbezit” opgericht.

De organisaties zijn tegen omdat Zwitserland naar hun gevoel door de nieuwe wapenrichtlijn zonder reden wordt ontwapend. Bovendien ziet men de wetswijziging als een gevaarlijk precedent voor verdere verzwakking van Zwitserlands positie tegenover de EU.

De politieke partijen die ”ja” zeggen, zoals de sociaaldemocraten, bevinden zich vooral aan de linkerzijde van het politieke spectrum. Zij zien de aangepaste wet als een verbetering van de veiligheid. De verdedigers van het wapenbezit zien de aanhangers van ‘GroenLinks’ als vijanden van het Zwitserse leger. Gevolg van de aanpassing is volgens hen dat de soldaten in de Zwitserse Confederatie straks hun geweren niet meer mee naar huis mogen nemen, een in veler ogen onaantastbare traditie. De Schweizerische Volkspartei, de grootste partij in het parlement, steunt hen.

”Alleingang”

Is dit geharrewar niet een storm in een glas water? Ja en nee. Ja, omdat de EU rond wapenbezit al veel concessies aan Zwitserland heeft gedaan. In menig opzicht is Zwitserland vergelijkbaar met het Verenigd Koninkrijk, dat ook steeds om uitzonderingen vroeg. Nee, omdat onder de discussie over het wapenbezit een diepgewortelde argwaan ten opzichte van de EU ligt. Veel Zwitsers zien de EU als een aantasting van hun soevereiniteit en hun Helvetische identiteit. Die emoties moeten strijden met het feit dat Zwitserland zonder de EU, die zijn hele grondgebied omsluit, economisch niet kan functioneren.

De Zwitserse Bondsstaat is via verdragen op zakelijke grondslag nauw verbonden met de EU. In 2004 werd het Schengenakkoord over het vrije personen- en handelsverkeer binnen bepaalde EU-landen ook op Zwitserland wettelijk van toepassing. In 2008 volgde de feitelijke invoering, in 2009 ook met betrekking tot het luchtverkeer. Dit is volstrekt niet het enige. Op allerlei beleidsterreinen, zoals veiligheid, gezondheid en milieubescherming, gelden de EU-regels en -wetten ook voor de Zwitsers.

Zwitserland heeft toegang tot de Europese binnenmarkt en betaalt mee aan de EU. Die onderhandelt al sinds jaren over een kaderovereenkomst om wat na 2004 (dus na aanvaarding van ‘Schengen’) binnen de EU wettelijk is vastgelegd bindend te maken voor de Helvetische Confederatie. Het EU-standpunt luidt dat Zwitserland profiteert van de interne markt, maar niet de juridische instanties accepteert die bij een meningsverschil beslissen. De verdragen van nu voorzien niet in een Europese rechterlijke macht met voor Zwitserland bindende uitspraken. Daar wringt de schoen.

Zwitserland trekt volop voordeel van de EU, maar wil niet dat de EU de politieke en economische koers dicteert. Met Groot-Brittannië probeert het bijvoorbeeld een eigen handelsovereenkomst te sluiten. Ook in het contact met de VS heeft Zwitserland eigen ideeën, die niet aan ‘Brussel’ zijn voorgelegd. Minister Hoekstra noemde deze Zwitserse ”Alleingang” in zijn Humboldt-lezing in Berlijn, begin mei, een risico voor de hechtheid van de EU.

Zelfstandige kantons

De Zwitserse Bondspresident Ueli Maurer beweerde vorig jaar, toen hij nog minister van Financiën was, in de Neue Zürcher Zeitung dat veel EU-regelingen in Zwitserland worden toegepast, maar dat het accepteren van EU-recht op een brede basis schadelijk zou zijn voor de economie. Maurer doelde onder meer op het zeer belangrijke midden- en kleinbedrijf in Zwitserland. Blijkbaar vreesde hij dat de Europese wetgeving hiervoor negatieve gevolgen zou kunnen hebben.

Maurer sprak in één adem over de uiteenlopende vormen van wetgeving in de 26 Zwitserse kantons. Elk kanton heeft een eigen parlement en eigen wetgevende bevoegdheden. Voor de relatief zelfstandige kantons is het daarom een grote stap naar een fase waarin de volledige EU-wetgeving automatisch ook voor Zwitserland zal gelden.

Of dat met de revisie van de wapenwet al het geval zal zijn, is zeer de vraag. Toch zijn er serieuze zorgen. In de Neue Zürcher Zeitung schreef Hans Hess, de gezaghebbende president van koepelorganisatie Swissmem, dat een ”nee” het Schengenverdrag automatisch beëindigt en de Zwitserse grenzen weer tot buitengrenzen maakt. De economische schade zal dan volgens Hess zeer groot zijn.

Kortom: er speelt duidelijk meer dan een revisie van de wapenwet. ‘Brussel’ houdt de adem in.

De auteur doceerde Duitstalige letterkunde aan de Radboud Universiteit.