Een conflict tussen Frankrijk en Italië over de Ocean Viking deed deze maand veel stof opwaaien. Het schip van hulporganisatie SOS Mediterranée redde half oktober 234 illegale migranten uit de Middellandse Zee. De Italiaanse regering van Georgia Meloni weigerde het schip te laten aanmeren, waarna de migranten drie weken op zee dobberden.

Uiteindelijk mocht het schip van Frankrijk begin november „bij hoge uitzondering” aanmeren in Toulon. Toch kon de Franse minister van Binnenlandse Zaken, Gérald Darmanin, het niet laten de Italianen scherp te bekritiseren. Hij bestempelde hun beleid als „egoïstisch” en waarschuwde dat er „ernstige gevolgen” zullen zijn voor de relatie met Rome. Bovendien schortten de Fransen een eerdere belofte op om 3500 migranten van Italië over te nemen. De Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Piantedosi, beet terug: „Frankrijk moet één keer 234 mensen opvangen; wij vangen er dit jaar alleen al 90.000 op.”

De ruzie legt precies bloot waar de pijn zit voor veel zuidelijke landen. Zuid-Europese lidstaten vinden dat vooral zij opdraaien voor de opvang van illegale migranten. Vorige week nog riepen Italië, Griekenland, Malta en Cyprus in een gezamenlijke verklaring andere EU-lidstaten op om meer mensen op te nemen. Toch is de klacht van Zuid-Europese landen niet helemaal terecht. Het Dublinverdrag bepaalt dat landen waar migranten voor het eerst in de EU aankomen, verantwoordelijk zijn voor de behandeling van een verblijfsaanvraag. Uit cijfers blijkt echter dat juist landen als Duitsland, Zweden en Nederland veel mensen opnemen. Tijdens de migratiecrisis van 2015 namen Duitsland en het Verenigd Koninkrijk allebei zelfs meer dan een miljoen illegale migranten voor hun rekening, terwijl het zuidelijke Italië slechts 500.000 tot 700.000 illegalen opnam

Europese reactie

De Europese Commissie vindt dat de gespannen situatie tussen lidstaten inmiddels een kritiek niveau heeft bereikt. Vrijdag ontmoeten alle EU-ministers die verantwoordelijk zijn voor asiel- en migratiebeleid elkaar in een spoedberaad waarin ze naar een oplossing zoeken voor het stijgende aantal illegale migranten en de migratielast eerlijker te verdelen. Op woensdag vergadert ook het Europees Parlement over de kwestie.

De focus van de Unie ligt op dit moment vooral op de aanpak van illegale immigratie in het Middellandse Zeegebied. Volgens de Europese grenswacht Frontex staken in de eerste tien maanden van dit jaar al bijna 90.000 illegale migranten per boot de zee over; een stijging van zo’n 50 procent ten opzichte van 2021. Gevreesd wordt dat de enorme toestroom leidt tot gebeurtenissen met dodelijke afloop zoals we dat tijdens de vluchtelingencrisis in 2015 zagen. Toen dobberden migranten soms dagen op zee en werd hun vervolgens toegang geweigerd tot Europese havens.

Balkan

Op dit moment komen echter de meesten via de Balkan naar Europa. De aantallen die deze regio binnenkomen, worden bovendien steeds hoger. Nu al is het migratiecijfer met zo’n 130.000 illegalen verdubbeld ten opzichte van 2021.

De toename baart de Balkanlanden grote zorgen. Om het aantal migranten te beheersen, gaf Slovenië begin deze maand aan de zuidelijke grens te sluiten. Buurlanden deden dit al eerder. De grensrestricties komen op een moment dat Bulgarije, Kroatië en Roemenië zich voorbereiden op aansluiting bij het Schengengebied. Vorige week woensdag maakte de Europese Commissie bekend dat de drie landen uit de Balkanregio klaar zijn om toe te treden tot de visumvrije zone. Het voorstel ligt nu bij de Raad. Begin december zullen de Europese lidstaten over toetreding van de drie landen beslissen.

De toegenomen immigratie zet de uitbreiding van Schengen echter flink onder druk. Hierdoor wordt het steeds minder zeker of andere EU-lidstaten die aan de Balkanroute grenzen, zoals Slovenië, Oostenrijk en Tsjechië, zullen instemmen met toetreding van de drie landen. Als de Bulgaren, Kroaten en Roemenen bij de Schengenzone komen, zal het immers moeilijker worden om illegalen buiten de deur te houden.

In de eerste tien maanden van dit jaar kwamen in totaal bijna 300.000 illegale migranten Europa binnen. Het aantal stijgt daarmee al sinds 2020, toen het grensverkeer door corona bijna stillag.

De meeste illegale migranten komen ook dit jaar uit oorlogsgebieden als Syrië en Afghanistan. Maar ook Noord-Afrikanen zijn oververtegenwoordigd in de cijfers. Opmerkelijk is de sterke toename uit Egypte. Begin 2021 telde Frontex maandelijks nog zo’n honderd Egyptenaren die illegaal Europa inkwamen. Nu zijn dat er bijna 4000 per maand. Uit een in juli door het Asielagentschap van de Europese Unie (EUAA) gepresenteerd rapport komt naar voren dat de economie van het land de hoofdreden is waarom zoveel Egyptenaren het land verlaten. Egyptische burgers ervaren wat hun premier onlangs omschreef als de „ergste economische crisis in een eeuw”. De munt is sinds het begin van het jaar flink in waarde gedaald, terwijl inflatie de voedselprijzen opdrijft.

Er zijn twee hoofdoorzaken waarom mensen uit hun land vertrekken, zegt Myrthe Wijnkoop, migratiedeskundige bij Instituut Clingendael. „Er zijn mensen die vluchten vanwege de onveilige politieke situatie in hun land. Dan moet je denken aan conflicten of mensenrechtenschendingen. Anderen zoeken naar een beter bestaan omdat de economie in hun land te wensen overlaat.”

Hoewel de migratiecijfers oplopen, is er volgens Wijnkoop nu nog geen sprake van een crisis. „De aantallen stijgen wel, maar ze zijn nog lang niet zo hoog als in 2015. Bovendien bepaalt het cijfer niet zozeer of er sprake is van migratiecrisis, maar meer hoe Europa op de hoge instroom reageert”.

„Zeven jaar geleden werd Europa compleet overvallen door de massale toestroom”, zegt de Clingendael-expert. Ze pleit daarom nu voor een gezamenlijk Europees plan om de toenemende migratie gecoördineerd te laten verlopen. „Om een crisis te voorkomen moeten we een systeem ontwikkelen waarin we de Europese grenzen effectief bewaken en respect tonen voor de mensenrechten.”