Voor de Sint Michaelkerk in de West-Franse kustplaats Sables-d’Olonne staat aartsengel Michael fier op zijn sokkel. Met zijn voeten rust hij op een draakachtig figuur, zijn speer tegen het hoofd gedrukt. Het is een verwijzing naar een passage uit de Openbaring aan Johannes, waar staat hoe Michael en zijn engelen de strijd aanbinden met de draak, ofwel de duivel.
Het standbeeld stond tussen 1935 en 2017 op het schoolplein van de plaatselijke Sint Michaelschool. Toen die de deuren sloot, vond het gemeentebestuur een nieuwe plek voor de gelijknamige kerk. Gepaste locatie, zou je denken. Maar daar dacht de vereniging La Libre Pensée, die zich inzet voor een strikte scheiding van kerk en staat, anders over. Het plein is namelijk niet van de kerk, maar openbare ruimte. En daar hoort dus geen religieus geïnspireerd standbeeld te staan.
De zaak kwam bij het gerechtshof in Nantes te liggen, die de strenge laïcisten gelijk gaf. De rechtbank oordeelde dat het gemeentebestuur het beeld op grond van de wet van 1905, die de scheiding van kerk en staat regelt, moet verwijderen. De wet verbiedt met zoveel woorden het oprichten of aanbrengen van religieuze tekens of symbolen op openbare plekken. De burgerlijke gemeente ging in hoger beroep, maar kreeg in september nul op rekest.
Burgemeester Yannick Moreau van Sables-d’Olonne is echter niet van zins zich zomaar bij de uitspraak neer te leggen. Volgens het gemeentebestuur heeft het beeld niet enkel religieuze waarde, maar ook artistieke, culturele en historische relevantie. Volgens een door de gemeente georganiseerde volksraadpleging in maart wil 94,5 procent van de inwoners dat Michael blijft staan waar hij staat. In de protesten tegen verwijdering van het beeld zingt de regionale vereniging van parachutisten een stevig deuntje mee, aangezien Sint Michael de patroon der parachutisten is.
De kwestie heeft ook de kolommen van landelijke dagbladen bereikt. In Le Figaro vroeg jurist Etienne Madranges zich deze week af wat er in lijn met de uitspraak van het hof in Nantes allemaal nog meer op de helling moet. Hij voerde aan dat in het departement waar Sables-d’Olonne ligt, Vendée, 63 gemeentes naar een heilige zijn vernoemd. In heel Frankrijk gaat het om 4600 gemeenten, ofwel 13 procent van het totaal. Moeten die religieus geladen plaatsnamen allemaal verdwijnen? En wat doet de Sint Michaelsfontein eigenlijk nog in Parijs, met een enorm standbeeld van de aartsengel? Madranges betoogt daarbij dat Michael geen exclusief religieus symbool meer is, maar deel van de Franse cultuur.
Nu maakt La Libre Pensée op de eigen site duidelijk niet uit te zijn op een nationale beeldenstorm, maar vooral te willen voorkomen dat nieuwe religieuze symbolen de publieke ruimte bereiken. Bij de rest kunnen verduidelijkende bordjes worden geplaatst. Een gezond historisch besef lijkt hier echter de beste remedie. Daarbij past een ontspannen omgang met de wet uit 1905, ook omdat de context van toen totaal verschilt van de huidige. In Frankrijk is de eens machtige Rooms Katholieke Kerk allang in de marge beland. Kruistochten tegen standbeelden van een aartsengel duiden daarom vooral op een overspannen vorm van religiestress.
