Een rondje door het centrum van het Schotse Aberdeen maakt een ding duidelijk: veel kerken zijn geen kerk meer. Aan de hoofdstraat staat de voormalige Unionkerk. Tegenwoordig heet die ”Soul”. Het is een zinspeling op het vroegere gebruik, toen er voedsel voor zielen werd geboden. Nu is het een cocktailbar. De prijzige dranken worden gereedgemaakt op de plaats waar eerder de kerkgangers zaten. Al vroeg in de avond klinkt er stampende muziek. De balustrades van de eens gevulde galerij zijn nog zichtbaar. De donkerbruine preekstoel is nu de plek van de discjockey en zijn draaitafel.

Een straat verderop bevindt zich een ander voormalig kerkgebouw. Nu de Nox. In het weekend open voor dansen en drinken vanaf 22 uur tot ver in de nacht. De eigenaar nodigt passanten middels een spandoek uit om naar de ”Late Night Worship” te komen, alsof het een kerkdienst is. En een andere banner schreeuwt, spottend met het heiligste: ”Je gebeden zijn beantwoord. Nox staat opnieuw op”.

Maar er zijn gelukkig ook nog echte kerken. In hartje centrum heeft de Free Presbyterian Church of Scotland bijvoorbeeld een fraai kerkgebouw – de voormalige bibliotheek van de universiteit. De kleine, trouwe gemeente zit er elke zondag onder het gehoor van ds. D. Somerset.

Vasthouden

Iets verderop, aan de Unionstreet –de hoofdstraat door het centrum van Aberdeen– staat ook een opvallend goed onderhouden kerk. Het is de Gilcomston Church. Het is een zandstenen en granieten kerkgebouw uit 1868. De spitse torenspits overziet de lange winkelstraat en het uitgaansgebied.

Tot 2013 kwam in het bedehuis een gemeente samen die deel uitmaakte van de Church of Scotland, maar vanwege de koers van de grootste protestantse kerk koos de gemeente er uiteindelijk voor zelfstandig te worden en buiten die kerk te treden, vertelt ds. Jerry Middleton in een van de zalen van de kerk. De gemeente wil vasthouden aan het gezag van de Schrift als enige norm en daar was steeds minder ruimte voor in de nationale kerk, moest ds. Middleton samen met zijn gemeente concluderen.

Het is op deze doordeweekse dag stil in en rond de kerk. Alleen een paar stafmedewerkers zijn er aan het werk. Ds. Middletons agenda voor vandaag zit ook vol. Zijn grote gemeente vraagt aandacht –de zondagse diensten trekken veel mensen– maar ook de contacten met andere, gelijkgestemde gemeenten in Aberdeen hebben zijn hart. Ds. Middleton is niet alleen een bevlogen gemeenteleider, maar probeert ook mensen, kerken, voorgangers die op grond van Schrift en belijdenis willen gaan en staan bij elkaar te brengen. „Hier in Aberdeen proberen we jaarlijks ontmoetingen te hebben van gelijkgezinde voorgangers.”

Zelfde worsteling

Ook buiten Aberdeen zoekt ds. Middleton naar verbinding. Als voorzitter van The Crief Fellowship probeert hij in Schotland en Engeland predikanten bij elkaar te brengen die dezelfde worsteling kennen over de kerkelijke ontwikkelingen als hij. „Het gaat om een brede groep predikanten uit verschillende kerken, ook uit Ierland. Het doel is elkaar te bemoedigen en te steunen. Dat is vruchtbaar. We onderstrepen het belang van het met elkaar systematisch bestuderen van de Schrift in zijn geheel, en het belang van het gezamenlijk bidden in prayer meetings (gebedssamenkomsten).”

Veel van de bij de fellowship betrokken voorgangers ondervinden veel druk, zegt hij. „Voorgangers die de Bijbel als uitgangspunt nemen, hebben het vaak niet zo eenvoudig. Zeker in onze tijd staan zij onder grote politieke en culturele druk. In het bijzonder binnen de Church of Scotland is het moeilijk aan de Bijbelse lijn vast te houden door de structuur van de kerk.”

Grote zorg heeft ds. Middleton over vervlakking in de prediking. „Het gaat niet meer om de bekering tot Christus. In onze tijd moet alles kort, krachtig. In een samenleving die leeft bij de soundbytes is geen ruimte voor de stilte bij de Schriftuurlijke prediking.”

Oppervlakkige prediking

Het gevolg van de „oppervlakkige, mensgerichte prediking” is ook dat luisteraars niet meer geleerd wordt Bijbels te denken, constateert de Aberdeense predikant. „Dat is al tientallen jaren aan de gang.”

En zonden mogen geen zonden meer genoemd worden, geeft hij aan, zeker niet als het over homoseksualiteit gaat. „Het narrative gaat al jaren zo: Jezus is liefde. Liefde betekent tolerantie tegenover anderen, dat betekent mensen accepteren zoals ze zijn. Dus kun je mensen van hetzelfde geslacht die samenleven niet aanspreken. Mensen die opkomen voor de Bijbelse visie op het huwelijk worden nu onverdraagzaam genoemd.”

Keerpunt in de Schotse kerk is volgens ds. Middleton de general assembly, generale synode, van de Church of Scotland van 2014 geweest. „Het was al een proces van jaren, maar dat jaar heeft de kerk voor een zeer liberale koers gekozen, door ruimte te scheppen voor het homohuwelijk, ook voor ambtsdragers. Het was een omwenteling van de Schrift als Gods Woord, als dé autoriteit, naar het Woord van God als een –niet dé– autoriteit. Dat is een totaal andere denklijn. Uiteindelijk leidt dat ertoe dat de norm in de mens zelf wordt gelegd. Ja, dit was een beslissend keerpunt in de kerk. Een van de synodeleden stond op en zei openlijk: „Nu weten we het beter dan de Bijbel zelf.”” Een aangrijpend moment voor de predikant.

Er zijn in de Church of Scotland zeker nog mensen die voor de Bijbelse normen en waarden willen staan, maar hun positie is lastig, ziet hij. „Uiteindelijk maken ze wel deel uit van de kerk en moeten ze samenwerken in de kerk. En als je blijft, ben je toch ook verantwoordelijk.” Deze predikanten die bij de Schrift willen blijven, werken samen in de Convent Fellowship. „Er zijn zeker goede predikanten in de Church of Scotland, maar ze vormen een minderheid. Ze verliezen aan invloed. En de Church of Scotland is blij met hen, want de kerk kan nu zeggen: Zo breed zijn wij. Ook voor dit geluid is er ruimte.” Maar of dat de werkelijkheid is, weet ik niet.”

Als Abraham

Ds. Middleton was in de tijd dat de discussie over homoseksuele relaties speelde ook nog lid van de Church of Scotland. „Ik vond het moeilijk wat ik moest doen. Temeer omdat ik voorzitter was van The Crief Fellowship. Als ik bleef, was dat een statement; als ik de kerk verliet, was dat ook een statement. Ik heb het voor de Heere neergelegd: „Heere, wat moet ik doen?” Ik kreeg licht dat ik iets nieuws zou moeten doen. Maar ik wist niet wat. Het was een ervaring net als Abraham kreeg. Die moest ook uit zijn land vertrekken zonder dat hij wist waarheen hij zou gaan.”

Ds. Middleton verliet daarop de Church of Scotland. Er waren al contacten met de gemeente in Aberdeen die hij nu dient. De predikant die de Aberdeense gemeente toen diende, ging „vrij plotseling” weg. Er was hulp nodig. Daarvoor werd ds. Middleton gevraagd.

Korte tijd daarna verliet de gemeente in haar geheel de Church of Scotland. Het gebouw bleef aanvankelijk van de Church of Scotland, maar middels goed overleg –„dat is ook in zo’n tijd belangrijk en nodig”, onderstreept ds. Middleton– kon het kerkgebouw aan de Unionstreet worden overgenomen.

Het aantal Schotten dat zich christen zegt te noemen, loopt hard achteruit. Hoe komt dat volgens u?

„Ik zie een aantal factoren die daaraan bijdragen. Allereerst een politieke. De Scottisch National Party heeft een zeer seculiere agenda. Ik kan niet alles precies duiden en ik wil voorzichtig zijn, maar de SNP wil in mijn ogen laten zien dat zij mee kan doen op het wereldtoneel. Daarom heeft de partij ook sterk ingezet op nieuwe energiebronnen, dat is internationaal gezien ook een gewaardeerd onderwerp.

Verder is er wereldwijd ook een grote verschuiving gaande naar een seculiere, inclusieve, diverse, humanistische, a-religieuze samenleving. De SNP zet hier op in. Ze wil voorop lopen, ook ten opzichte van het Verenigd Koninkrijk. De SNP wil erbij horen. Dat vertaalt zich in andere opvattingen als het over seksualiteit en gender gaat. Dat alles samen heeft het christelijk geloof met de belijdenis dat het huwelijk een relatie is tussen een man en een vrouw, gemarginaliseerd.

De Covidpandemie heeft dat alles mijns inziens versterkt. In de Covidperiode vertelde de overheid precies wat we moesten doen, wanneer we een masker moesten dragen, waar we heen mochten. Het was een dictaat. Dat heeft twee jaar geduurd. We raakten eraan gewend dat de overheid zei wat we moesten doen en wat we moesten denken. Dat heeft breder invloed gehad. De kerk die zich hiertegen uitsprak, werd niet meer als in de marge gezien, maar als een vijand, een tegenstander. Dat beeld is blijven haken bij politici, in de samenleving. Dat idee trekt diepe sporen.”

U verwoordt veel ontwikkelingen die u met zorg vervullen. Zijn er ook nog lichtpuntjes?

„Zeker. Er is veel levendigheid, vooral in kleinere, zelfstandige gemeenten. Je moet zoeken, maar er zijn veel gemeenten die de autoriteit van de Schrift erkennen. Dat moeten we ook opmerken.”

Ds. Middleton ziet verder een trend waarin het niet meer in de eerste plaats draait om denominaties en kerken, maar waarin mensen in groepen en gemeenten samenkomen omdat ze samen „op basis van de Bijbel willen leven, in afhankelijkheid van de Geest en met Christus in het middelpunt.” Die gemeenten gaan steeds meer samenwerken. „Dat doen wij als Golcomstongemeente ook, met broeders, de International Presbyterian Church (IPC) en anderen. We werken er samen aan een predikantenopleiding op te zetten vanuit verschillende denominaties. Als gemeente hebben we goede contacten met de Free Church hier. En dit soort samenwerkingen is er in heel Schotland.”

De samenleving is veranderd en dus heeft de kerk ook een andere plaats, ziet de predikant. „De kerk loopt niet in lijn met de samenleving. Dat heeft zijn gevolgen. Enkele tientallen jaren geleden behoorde de kerk tot de hoofdstroom van de maatschappij. De kerk had een plaats in het maatschappelijk leven. Zij was van betekenis. Dat is nu anders. Vraag is wat ervoor in de plaats is gekomen. Het trof me dat de denker Douglas Murray –homo en atheïst– heeft gezegd dat er een vacuüm is ontstaan doordat de kerk is weggevallen. Hij ziet die leegte als een zeer gevaarlijk iets.”

En wat is uw verwachting voor de toekomst van de kerk, kerken in Schotland?

„God is soeverein. Hij raakt niet in paniek van wat er nu gaande is. En God is rechtvaardig. Dat moeten we vasthouden, ook als wij het niet overzien.

Tegelijk is het ingrijpend te zien dat een land dat zo gezegend is door God zo van het spoor is: al 1500 jaar klinkt hier Gods Woord, al die tijd zijn er vele christelijke leiders geweest. Er was de wil om de waarheid van Gods Woord te laten klinken. Er is geloof ik geen tweede land op aarde waar dat voor geldt; ook als je denkt aan de grote invloed van Engeland als wereldrijk. Wat een invloed hebben we gehad!

Maar we moeten ons voorbereiden op andere tijden. We ondergaan nu een situatie van buitensluiting. Er zal meer en meer vervolging van de kerk komen. Maar dan moeten we ook bedenken dat juist in tijden van vervolging er vaak opwekkingen kwamen. Dat we werkelijk gemarginaliseerd raken, staat wel vast. En de Bijbel zegt dat wie Christus volgt verdrukking zal ondervinden. Eigenlijk gaan we dus terug naar een meer normale situatie.”

Hoe kan er een terugkeer zijn naar God en Zijn geboden?

„Alleen door Gods genade en door bekering. Er zijn geen ”methoden”. God moet een wegzwervende en opstandige natie terughalen. Door genade. Door bekering. Zoals het staat in 2 Kronieken 7: als „zij Mijn aangezicht zoeken, en zich bekeren van hun boze wegen; zo zal Ik uit den hemel horen, en hun zonden vergeven, en hun land genezen.” We moeten ons verootmoedigen.

En we moeten Zijn hand erkennen in alles wat er gebeurt. De drie grote catastrofes die ons nu treffen –Covid, de klimaatcrisis en het conflict in Oekraïne– zijn in de kern allemaal terug te vinden in Genesis 3. En het feit dat Hij dit laat gebeuren is een roepstem van Hem om terug te keren. In die zin zijn het tekenen van genade om terug te keren.”

De kerken in Nederland adviseert ds. Middleton om de brief aan de gemeente te Laodicea uit Openbaring 3 goed te lezen. „We denken gelovigen te zijn als we in de Bijbel geloven, maar we zijn lauw. En de Heere kan dat niet verdragen. We zijn lauw! En toch klopt Hij nog op de deur.”