”Met zachte ‘drang’”, zo luidt de titel van het proefschrift van Verkroost. De juriste heeft voor haar onderzoek gekeken naar de rechten van kinderen en ouders binnen de jeugdzorg. Ze concludeert dat die rechten niet altijd goed worden gewaarborgd.

Binnen de jeugdhulpverlening bestaat een vrijwillig en een gedwongen kader, legt Verkroost uit. Binnen het vrijwillige kader schakelen ouders zelf de hulp in van de gemeente of accepteren ze de hulp die wordt geboden. Ze accepteren bijvoorbeeld dat hun kind een tijdje bij opa en oma logeert.

Binnen het gedwongen kader moeten ouders de hulp van hulpverleners accepteren. Een uithuisplaatsing wordt in zo’n geval via de rechter afgedwongen. Het gedwongen kader is een uiterste redmiddel voor als de ontwikkeling van het kind in het geding komt en de noodzakelijke hulp niet door de ouders wordt geaccepteerd.

Tussen het vrijwillige en het gedwongen kader is volgens Verkroost echter een schemergebied ontstaan: het drangkader.

Wat is het drangkader precies?

„Drang zit tussen vrijwilligheid en dwang in. Het drangkader bestaat dan ook alleen in de praktijk. Er is geen wettelijke basis voor, zoals dat wel voor het vrijwillige en gedwongen kader bestaat. Binnen het drangkader sturen hulpverleners de ouders, die vrijwillig hulp hebben ingeschakeld, een bepaalde kant op. Zo verplichten ze ouders bepaalde adviezen op te volgen of gemaakte afspraken na te komen. Omdat de drang niet bij wet is geregeld is het niet duidelijk wat de rechten van de betrokken ouders en kinderen in zo’n geval zijn.”

Kunt u een voorbeeld noemen?

„In mijn onderzoek kwam ik een voorbeeld tegen van ouders die zelf met een hulpvraag bij de gemeente kwamen. Op het moment dat de jeugdhulpverlener naar de situatie kijkt, blijken er grote zorgen over het gezin te zijn. Vervolgens benoemt de gemeente een contactpersoon waar de ouders naar moéten luisteren. Als de ouders de adviezen naast zich neer zouden leggen, dreigde jeugdhulp de stap naar de rechter te maken. Zulke dwingende afspraken kan alleen een rechter opleggen.

Andere voorbeelden zijn dat verslaafde ouders verplicht een urinetest moeten ondergaan of dat er afspraken worden gemaakt over hoe vaak ouders hun kind mogen zien. Ouders worden zelfs gedwongen ‘vrijwillig’ in te stemmen met de uithuisplaatsing van hun kind.”

Wat is daar zo kwalijk aan?

„Er is sprake van een verstoord machtsevenwicht tussen ouders en professionals. Hulpverleners kennen de regels en hebben daardoor een bepaalde macht. Ouders zijn vaak onwetend en voelen zich genoodzaakt mee te gaan in de ideeën van de professionals.

Tijdens een overleg met hulpverleners zei een vader: „Wat is het addertje onder het gras? Wat gebeurt er als ik niet meewerk?” Hulpverleners zeiden toen dat ze in dat geval de Raad voor de Kinderbescherming op de hoogte zouden stellen. „Dus ik ben eigenlijk verplicht om er mee in te stemmen”, zei de vader toen. Het voorbeeld laat zien dat de vader beknot werd in zijn vrije keuze.

Daarnaast kan het drangkader ook drempelverhogend werken. Ouders die vrijwillig om opvoedhulp vragen, maar verplicht moeten voldoen aan de eisen van de jeugdhulp, zullen bij een volgende hulpvraag minder snel aan de bel trekken.”

Wat moet er veranderen?

„Als ouders niet op een vrije manier toestemming kunnen geven mag er niet meer van ‘vrijwillige hulpverlening’ worden gesproken. Het kan zijn dat ouders geen toestemming geven, er wel de noodzaak is om in te grijpen, maar een gerechtelijke kinderbeschermingsmaatregel te zwaar is. Voor die gevallen moet een wettelijke grondslag komen. Ook moeten ouders en kinderen de mogelijkheid hebben om naar een rechter te gaan als zij menen dat hun rechten worden geschonden.”

Wat gaat er met uw onderzoek gebeuren?

„Mijn onderzoek heeft de fase tussen het vrijwillige en gedwongen kader duidelijk zichtbaar gemaakt. Er is nu veel kritiek op de jeugdzorg en er zijn plannen voor een heel nieuw stelsel. Ik hoop dat mijn plannen een plekje krijgen in de gesprekken hierover.

Voor de korte termijn hoop ik dat hulpverleners zich bewust zijn van hun machtspositie en van het feit dat ouders het voor het zeggen hebben zolang er sprake is van een vrijwillig kader. ‘Vrijwillige’ uithuisplaatsingen, waarbij de vraag is of deze echt vrijwillig zijn, moeten per direct tot de verleden tijd horen.”