Door de brexitmaatregelen is Noord-Ierland door een zeegrens van het Verenigd Koninkrijk gescheiden. Brussel en Londen zijn in het zogenaamde Protocol voor Noord-Ierland overeengekomen dat de scheiding tussen Ierland en Noord-Ierland open moet blijven. Om te voorkomen dat producten ongecontroleerd uit Groot-Brittannië op de Europese interne markt terechtkomen, is een douanegrens door de Ierse zee tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië ingesteld.

Volgens Korteweg zorgt het Noord-Ierland Protocol voor hoofdbrekens bij Londen. „De grenscontroles zorgen voor grote tekorten bij supermarkten, omdat producten uit Groot-Brittannië soms helemaal niet aankomen. Bovendien leiden ze tot grote politieke spanningen in het toch al versplinterde Noord-Ierland”, aldus de brexitspecialist.

Verdeeld

De regio is al eeuwen verdeeld in twee kampen met aan de ene kant protestantse unionisten die bij het Verenigd Koninkrijk willen horen, en aan de andere kant rooms-katholieke nationalisten die hereniging met Ierland nastreven. In 1969 escaleren de spanningen tussen beide groepen. Deze periode, die bekendstaat als ”The Troubles”, kost aan zo’n 3500 mensen het leven.

De roerige periode eindigt in 1998 met de Goede Vrijdagakkoorden, die aansturen op gedeelde macht tussen protestanten en katholieken. Een belangrijke bepaling uit het vredesakkoord is dat de grens met Ierland open blijft; zonder grenscontroles. Geharde pro-Britse unionisten blijven echter radicaal tegenstander van deze ‘wapenstilstand’ omdat ze door de Goede Vrijdagakkoorden hun dominantie in de Noord-Ierse politiek verliezen en toenadering tot Ierland dichterbij komt.

In 2016 zien de unionisten een brexit als een uitgelezen kans om de banden met Londen verder aan te halen en een streep te halen door de Goede Vrijdagakkoorden. Door uittreding zou Noord-Ierland, net als de rest van het Verenigd Koninkrijk, namelijk buiten de Europese interne markt en douane-unie komen en is de open grens met Ierland passé, denken de unionisten. Pro-Ierse nationalisten beseffen even goed dat zo’n ‘harde’ grens de relatie met Ierland zal schaden en stemmen massaal tegen uittreding.

De uitkomsten van de brexitonderhandelingen lopen echter uit op een fiasco voor de pro-Britse unionisten. Anders dan zij hoopten, komen de brexitonderhandelaars overeen dat de douanegrens met de EU tussen Noord-Ierland en het Verenigd Koninkrijk gaat lopen. Korteweg reageert: „Door de douanegrens voelen unionisten zich afgescheiden van het Verenigd Koninkrijk, terwijl de grens met Ierland open blijft.”

Conflict

De regering-Johnson begrijpt dat het Noord-Ierland Protocol onhoudbaar is. Daarom lanceert de Britse overheid in mei 2022 het voorstel om de grenscontroles tussen het Verenigd Koninkrijk en Noord-Ierland af te schaffen voor producten die specifiek voor de Noord-Ierse markt bedoeld zijn. Dit gaat de Europese Commissie echter te ver en Brussel start in juli 2022 vier inbreukprocedures tegen de Britse overheid. „De Commissie is wel bereid om de maatregelen te versoepelen, maar wil niet het hele Protocol herschrijven, zoals Londen voorstelt”, zegt Korteweg.

Zowel Brussel als Londen is op dit moment niet bereid toe te geven. Korteweg: „Beide partijen willen hun visie niet opgeven. Er zijn wel signalen dat de atmosfeer tussen Brussel en Londen de laatste tijd is verbeterd, maar door het aftreden van de Britse premier Liz Truss is er weer onzekerheid over de toekomstige houding van Londen omdat we een premierswissel krijgen.”

Korteweg verwacht echter niet dat de nieuwe Britse premier, Rishi Sunak, de stekker uit het Noord-Ierland Protocol trekt: „De situatie in het Verenigd Koninkrijk is momenteel chaotisch. Naar verwachting zal Sunak prioriteit geven aan herstel van de economie. Daar past een confrontatie met de EU niet bij, want die kan leiden tot een handelsoorlog; een situatie die beide partijen niet willen”, aldus Korteweg.

Hereniging

De zeegrens zal dus naar verwachting voorlopig blijven. En bij deze teleurstelling blijft het niet voor de unionisten. Voor het eerst in de geschiedenis van het land is afgelopen mei het rooms-katholieke, nationalistische en pro-Ierse Sinn Féin, de grootste partij geworden. Tot overmaat van ramp verklaarde in september een meerderheid in Noord-Ierland rooms-katholiek te zijn. Bovendien blijkt inmiddels uit peilingen dat bijna de helft van de Noord-Ieren wel iets voelt voor hereniging met Ierland.

Toch denkt Korteweg niet dat het snel tot zo’n onafhankelijkheidsreferendum komt: „In de Goede Vrijdagakkoorden is vastgelegd dat je in Noord-Ierland alleen een regering kunt vormen met de grootste unionistische en de grootste nationalistische partij. Hoewel de grootste Noord-Ierse partij, Sinn Féin, een verenigd Ierland nastreeft, zullen ze het onderwerp mijden omdat daarvoor steun vereist is van de unionisten.”

Toch sluit Korteweg een verenigd Ierland op langere termijn niet uit. „Begin 2025 worden verkiezingen gehouden in de republiek Ierland en daar zou Sinn Féin best wel eens de grootste kunnen worden. Dat zou de discussie over een referendum voor Ierse hereniging in Noord-Ierland kunnen aanzwengelen. Ook dan geldt echter nog de regel uit de Goede Vrijdagakkoorden dat zowel unionisten als nationalisten met dit referendum moeten instemmen. Hierdoor is het lastig voor te stellen dat dit op korte termijn gebeurt, maar de politieke dynamiek verandert in dat geval zeker.”