„Lokvogel, naastenliefde, avondmaal.” Heel wat woorden kennen we omdat Maarten Luther ze bedacht tijdens zijn Bijbelvertaalwerk. Kasteel de Wartburg wijdde een tentoonstelling aan de Bijbelvertaling van de reformator, die vijf eeuwen geleden ontstond.
Hoewel het hoogseizoen nog niet van start is, is het toch al druk op kasteel de Wartburg, deze broeierige ochtend in mei. Het slot nabij Eisenach –dat is opgenomen op de Werelderfgoedlijst van Unesco– trekt jaarlijks zo’n 350.000 bezoekers uit allerlei windstreken. Heel wat van hen komen naar het kasteel vanwege de man die er in de 16e eeuw een klein jaar verbleef: Maarten Luther.
De reformator kwam geen vakantie vieren op het kasteel. Hij zat er noodgedwongen ondergedoken, nadat de keizer hem vogelvrij verklaarde. Stil zat hij evenmin: in slechts elf weken vertaalde hij op de Wartburg het Nieuwe Testament in het Duits.
Na Luthers terugkeer naar zijn woonplaats Wittenberg nam hij met collega’s zijn werk kritisch door. In september 1522 –dit jaar 500 jaar geleden– verscheen de eerste uitgave van het Nieuwe Testament: bekend geworden als het Septembertestament. Een vertaling van de gehele Bijbel verscheen twaalf jaar later, in 1534. Deze zou bekend worden als de Lutherbijbel, eeuwenlang de toonaangevende Bijbelvertaling in Duitsland.
Tijdreis
Op allerlei manieren en plaatsen wordt Luthers vertaling dit jaar herdacht in Duitsland. Zo ook op de plek waar het allemaal begon: de Wartburg. Op 4 mei –op de dag af 501 jaar nadat Luther met een in scène gezette ontvoering naar het kasteel werd gebracht– opende hier de tentoonstelling ”Luther übersetzt. Von der Macht der Worte” (Luther vertaalt; over de macht van woorden).
Luthers geschiedenis was op de Wartburg altijd al tastbaar, bijvoorbeeld bij het bezichtigen van de Lutherstube: Luthers werkkamer. De nieuwe tentoonstelling werpt licht op zijn Bijbelvertaalwerk en is bedoeld als een „tijdreis vanaf de 16e eeuw tot heden.”
Aan het verleden valt niet te ontkomen, daar stapt iedereen binnen die de ophaalbrug over wandelt. Wel is het vooral 19e eeuw wat je ziet: in de eeuw waarin de belangstelling voor geschiedenis een herleving onderging, kreeg het kasteel zijn huidige vorm. Bezoekers kunnen met een audiotour het slot bezichtigen. Die is nog in ontwikkeling; volgend jaar moet ook een Nederlandse versie beschikbaar zijn.
Edelstenen
Een replica van een reiswagen uit Luthers tijd op de binnenplaats brengt wat verder terug in de tijd. Evenals tal van fragmenten in de tentoonstellingsruimte binnen het kasteel, waaronder Bijbeldrukken en correspondentie. Zoals een brief die Luther op 30 maart 1522 verstuurde aan Spalatinus, de secretaris van de keurvorst. De reformator was in Openbaring 21 op een aantal edelstenen gestuit, maar wist niet hoe die eruitzagen. Zou Spalatinus eens in de schatkamer van zijn baas kunnen snuffelen, en hem wat edelstenen toesturen zodat Luther die met eigen ogen kon zien?
Interactief zijn een ”drukwerkplaats” en een ”vertaalwerkplaats”. In de eerste zien bezoekers een replica van een 16e-eeuwse drukpers. Ze kunnen die ook bedienen om zo zelf een titelblad van de Bijbel te maken.
Accenten
De vertaalwerkplaats betrekt het publiek op een toegankelijke manier bij de kunst van het Bijbelvertalen. Een spel toont hoeveel woorden en uitdrukkingen de Duitse taal rijk is door Luthers werk. De kerstgeschiedenis uit Lukas 2 valt in tien accenten te beluisteren, waarbij opvalt hoe verschillend Duits klinken kan. Je kunt er Griekse woorden ontcijferen, of vergelijken hoe één Bijbeltekst in zes Duitse vertalingen is weergegeven.
De teksten in de werkplaats zijn in het Duits geschreven. Desondanks valt er voor de gemiddelde –ook jongere– Nederlandse bezoeker meer dan voldoende te begrijpen van de interactieve tentoonstelling.
Reactie
De expositie reflecteert ook op het huidige gebruik van de Bijbel, en presenteert daarbij bijvoorbeeld de reisbijbel van dr. Heinrich Bedford-Strohm, de voormalige raadsvoorzitter van de Evangelische Kerk in Duitsland.
In dezelfde ruimte krijgen bezoekers gelegenheid hun reflectie op Luthers vertaling op te schrijven. Enkele tientallen blaadjes hangen aan de kasteelmuur. „Luther heeft de wereld veranderd”, schrijft iemand. Een ander krabbelde neer: „Ik schaam me om een katholiek te zijn.” Eén bezoeker toont zich een evangelist op zijn of haar papiertje: „God is groot en kan ook jouw leven veranderen. Lees elke dag tien minuten in de Bijbel. Het loont.”
Zie ook RDMagazine pagina 16 De expositie ”Luther übersetzt. Von der Macht der Worte” is tot 6 november te zien op de Wartburg >
wartburg.de
