Kalmer schreef zowel korte verhalen en romans als toneelstukken, zowel in het Engels als in het Afrikaans. Zijn werk is verschillende keren bekroond. ”In een land zonder vogels” speelt in een wereld waarin alles gecontroleerd wordt. Een arts raakt betrokken bij een complot waarvan hij de omvang niet kan overzien. Het is een dystopische roman. Dystopie is het tegenovergestelde van utopie, dus het gevoel dat het oproept heeft meer huiver en vervreemding dan geluk in zich. Denk aan ”1984” van de Britse schrijver George Orwell. Net als die roman speelt ”In een land zonder vogels” zich af in de toekomst, waarbij kritisch naar de huidige tijd wordt gekeken. Ik citeer: „Geluk, vrijheid, welvaart en buitenlandse reizen. Geestelijke vervulling, daar hadden we recht op, geloofden we. (…) We geloofden dat de wereld bestond uit ons vrijstaande huis met zwembad, hulp in de huishouding, hovenier en dubbele garage. Totdat de politieke onrust en natuurrampen kwamen. (…) Mensen gingen steeds minder geloven wat politici zeiden.” De romanpersonages zijn belast door hun tijd; ze willen ontsnappen aan de last die het leven met zich meebrengt.

De tijd waarin wij nu leven, wordt gekenmerkt door onrust, pandemieën, overheidsbeslissingen, luxe, weelde, een verwarde mengeling van meningen en polarisatie. Daar passen dystopische romans perfect bij. Eerder las ik ”De muur” van John Lanchester en ”De weg” van Cormac McCarthy (beide aanraders), die sterk overeenkomen met ”In een land zonder vogels”.

Vlucht naar Zuid-Afrika

In deze roman gaat het over de arts Adam Burger. Met zijn vrouw Sybille leeft hij zonder oog te hebben voor de gevolgen van hun luxe leven. Ze worden totaal overvallen door De Wending. De natuur is al jaren van slag, vogels zijn uitgestorven; het noordelijk halfrond is grotendeels verijsd, terwijl andere werelddelen zijn overstroomd.

Miljoenen rijke mensen vluchten naar Zuid-Afrika, waar ze tegen forse betaling en tegen inlevering van vrijheden ‘goed’ kunnen wonen. Politieke partijen zijn vervangen door corporaties, de democratie heeft plaatsgemaakt voor een dictatuur van Noord-Koreaanse allure. Velen passen zich aan de nieuwe situatie aan. Ze doen wat hun gevraagd wordt om koste wat kost hun stabiele, plezierige leven te kunnen voortzetten. Terugdenken aan het verleden wordt afgeraden, er worden pillen uitgereikt die de herinnering uitbannen en veroudering tegengaan. Boeken zijn alleen onder strikte voorwaarden beschikbaar. Het leven moet onbewust en stabiel worden geleefd volgens voorgeschreven regels.

Adam en Sybille gaan hierin mee totdat hun dochter Jemima spoorloos verdwijnt en zij de taal van de herinnering opnieuw ontdekken.

Als Sybille betrapt wordt op het lezen van een Bijbel, wordt ze ondervraagd. Omdat ze geen bevredigende antwoorden kan geven, wacht haar een dodelijke injectie. Adam is het spoor bijster, maar raakt dan betrokken bij een groep mensen die uit protest ”buiten het systeem” leeft. Ze hebben zijn hulp nodig voor een levensreddende operatie. Als ze ontdekt worden, volgt een spannende vlucht door een desolaat natuurgebied. De vragen stapelen zich op.

De roman zit vol onverwachte wendingen en boeit tot het einde. De vraag blijft steeds: is Adam een pion die willoos wordt verplaatst of stippelt hij zijn eigen weg uit?

Kalmers stijl is sterk. Hij koppelt staccato, afgemeten zinnen aan spanning en vaart zodat de lezer het verhaal ingetrokken wordt. De heldere stijl in combinatie met de beklemmende sfeer zorgt voor een aparte leeservaring. De thematiek is niet helemaal origineel. In eerder verschenen dystopische romans zijn onderwerpen als wateroverlast, milieurampen, dictatuur, waanzin en het zoeken naar zin ook aanwezig. Toch schrijft Kalmer op zo’n manier dat je als lezer alles meebeleeft. Dat is wellicht het gevolg van zijn ervaring met het schrijven voor toneel; je ziet de personen en gebeurtenissen voor je.

Beklemmende vragen

De roman roept beklemmende vragen op. Beweeg ik met het systeem mee of heb ik een hoger doel? Leef ik voor mezelf of voor de A/ander? Wat moet er gebeuren voordat ik mijn vrijheid inlever? Adam en Sybille moeten keuzes maken en die roepen vragen op. Hoe maken wij die? Hoeveel mens zijn wij eigenlijk? Of is het zoals Sybille zegt: „Misschien is het de aard van beschavingen om onbeschaafd te zijn?” De nihilist Willem Frederik Hermans lijkt gelijk te krijgen. Maar er is toch meer? De mens heeft toch niet alleen vet, maar ook merg? Kennen wij de taal van de herinnering nog? Goed om dit boek te lezen en het daarna in een groep te bespreken. Lezen leert je om te spiegelen en na te denken.

In een land 
zonder vogels, Harry Kalmer; uitg. Manuzio; 246 blz.; € 20,-