Waarom neemt de minister voor Klimaat en Energie deze maatregel?

Uitzonderlijke tijden vragen om uitzonderlijke maatregelen, denkt Jetten waarschijnlijk. Nederland moet voorkomen dat komende winter gastekorten ontstaan. Daarom moeten in plaats van de gascentrales de kolencentrales maar wat meer stoken.

De aanleiding van de gasproblemen is het feit dat Rusland langetermijncontracten niet nakomt en steeds minder gas aan Europa levert. Door de enige pijpleiding die tot voor kort nog op volle kracht draaide, de Nord Stream 1, stroomt nu nog maar 40 procent van de normale hoeveelheid. Door andere gasleidingen vanuit Rusland gaat al langer amper of geen gas. Het is niet uit te sluiten dat Rusland Nord Stream 1 nog verder dichtdraait.

Omdat Europa –voor de oorlog in Oekraïne– voor 40 procent van de gasimport afhankelijk was van Russisch gas, kun je nu de problemen al van ver zien aankomen. „Het risico van niets doen is te groot”, zei Rob Jetten maandag dan ook tijdens een speciaal ingelaste persconferentie. En dus moeten de kolencentrales volgens de minister een tandje bijzetten.

Draaien de kolencentrales niet op volle capaciteit?

Nee. Precies per 1 januari dit jaar ging het kolengebruik aan banden in Nederland. Vorig jaar besloot het kabinet om de kolencentrales op nog maar 35 procent van hun kracht te laten draaien. Het terugschroeven van die centrales moest een uitstoot van 6 tot 7 megaton aan CO2 per jaar voorkomen.

Dat die beslissing een keerzijde had, werd pijnlijk duidelijk toen Rusland in februari Oekraïne binnenviel en er over en weer sancties werden opgelegd. De gasafhankelijkheid van Rusland lijkt West-Europa nu op te breken. Nederland verbruikte sinds de oorlog in Oekraïne al 700 miljoen kuub „onnodig” gas, berekende Martien Visser, lector energietransitie aan de Hanzehogeschool Groningen.Het op volle capaciteit laten draaien van de kolencentrales moet op jaarbasis zo’n 2,5 miljard kubieke meter gas schelen. Om dat in verhouding te zien: Nederland consumeert jaarlijks zo’n 40 miljard kuub gas.

Maar het stoken van kolen is toch slecht voor het klimaat?

Klopt. Bij het verbranden van steenkool komen grote hoeveelheden CO2 vrij. CO2 is het broeikasgas dat voor een belangrijk deel verantwoordelijk is voor de opwarming van de aarde.

Waarom dan toch meer kolen?

Alles voor energiezekerheid. Het rijke Westen is in zekere zin verslaafd aan energie. Zonder stroom uit het stopcontact of gas dat de huizen verwarmt, zit iedereen met de handen in het haar. Om de komende winter niet in de kou te zitten, moet er dus nu worden ingegrepen. De gasreserves dienen te worden aangevuld. Op dit moment zijn de gasopslagen in Nederland voor de helft vol. Vergeleken met vorig jaar is dat hoog: in 2021 was de vulgraad rond deze tijd slechts zo’n 25 procent. Wat overigens historisch laag was. In 2021 vloeide het Russische gas nog rijkelijk en dat is nu wel anders.

En het klimaat dan?

Voorstanders van het stoken van kolen wijzen op verschillende zaken om die pijn wat te verzachten. Het eerste is dat kolencentrales een prijs moeten betalen voor de uitstoot van CO2. Ze zitten namelijk in een Europees handelssysteem –ETS geheten– dat zorgt voor de uitwisseling van emissierechten. Daarmee zou op internationale schaal de extra CO2-uitstoot worden gecompenseerd.

Daarnaast komt ook het waterbedeffect langs als argument. Doordat Europa op dit moment enorme hoeveelheden aardgas –in de vorm van LNG– importeert, krijgen landen als China minder. Daar draaien de kolencentrales vervolgens harder. Per saldo zou dat dan ook slecht zijn voor het klimaat.

Tot slot zou met deze maatregel meer geld overblijven om te investeren in bijvoorbeeld energiebesparing. De Nederlandse overheid compenseert op dit moment de eigenaren van de kolencentrales voor 1,9 miljard euro. CDA-Kamerlid Henri Bontenbal zei daarover: „Dat geld kunnen we veel beter inzetten voor andere, effectieve maatregelen.”

Zijn er nog alternatieven?

Slechts tot op zekere hoogte. Milieuorganisaties reageerden teleurgesteld op het besluit om meer kolen te gaan verstoken. Ze wijzen erop dat beter kan worden ingezet op besparing van aardgas. Zo kan het, volgens Faiza Oulahsen van Greenpeace, een half miljard kuub gas per jaar schelen als oude tl-verlichting wordt vervangen door energiezuinige lampen. Over het gebruik van kolen zei ze: „We zitten juist in de huidige crisis door het gebruik van fossiele brandstoffen. Dit is heel kortzichtig.”

Om huishoudens en bedrijven te overtuigen energie te besparen, investeert het kabinet ook meer in de campagne ”Zet ook de knop om”, zo werd maandag duidelijk.

Behalve het besparen van energie is een laatste redmiddel het oppompen van meer aardgas uit het Groningenveld. Staatssecretaris Hans Vijlbrief stelde maandag tijdens de persconferentie dat de kraan in Groningen echter voorlopig nog dicht blijft. Alleen als de veiligheid in het geding is, kan de kraan alsnog opengedraaid worden, stelde Vijlbrief. De roep om dit te doen, klinkt ondertussen steeds luider. Waarbij veel experts de kanttekening maken dat de baten –het gas kan tegen een hoge prijs worden verkocht– wel ten gunste moeten komen aan de Groningers.