Meer dan vijftien jaar lang zat de namenlijst in een geheime lade. Openbaarmaking zou volgens de leiding van de SBC „heel vervelende” juridische gevolgen hebben. Daarom hield men die koste wat het kost binnenskamers.

„De leiding van de SBC wist wat er speelde, maar ze hield heel bewust haar mond”, staat in een driehonderd pagina’s dik rapport dat begin deze week naar buiten kwam. Het bracht een schokgolf teweeg, zowel bij de ongeveer 14 miljoen Zuidelijke Baptisten in de VS als daarbuiten.

Het rapport is opgesteld door Guidepost Solutions, een onafhankelijk onderzoeksbureau. Dat laat geen spaan heel van het door de SBC-leiding gevoerde beleid. Naast de harde conclusie dat er sprake was van een doofpotcultuur, is de meest schrijnende constatering dat slachtoffers die hun beklag deden in de kou bleven staan. Het rapport vat samen: „Twee decennia lang hebben overlevenden van misbruik en andere bezorgde Zuidelijke Baptisten contact opgenomen met het Uitvoerend Comité voor hulp; alleen om keer op keer te worden bejegend met verzet, tegenwerking en zelfs regelrechte vijandigheid.”

Gekleineerd

Een van de slachtoffers zegt in het rapport: „Ik ben gekleineerd, genegeerd en geblameerd. Terwijl een van de voorgangers uit mijn gemeente volledig op de hoogte was van de feiten, deed hij in het Uitvoerend Comité –waar hij ook lid van was– alsof hij niets wist.”

Het rapport stelt vast dat er richting de slachtoffers sprake was van een voortdurende intimidatie. „Heel bizar was dat tegenover hen gedreigd werd met rechtszaken vanwege laster. Dat was wel de wereld op zijn kop”, zegt dr. Bruce R. Rose, predikant van de Second Baptist Church in Bloomington (Illinois). De ruim zestigjarige predikant is trouw bezoeker van de jaarvergadering van de SBC. Hij windt zich op over de laster die over klagende vrouwen werd verspreid. „Als er over misbruikkwesties werd gesproken, dan hoorde je voortdurend in de wandelgangen dat de klachten afkomstig waren van vrouwen met een feministische achtergrond die om aandacht zouden vragen. Zo werden de slachtoffers in een hoek gedrukt.”

Mantel der liefde

Dr. Rose vindt het nog erger dat dit gebeurde met een beroep op de Bijbel. „Er werd gesproken over vergeving en verzoening; over het bedekken met de mantel der liefde. Ik schaam me diep voor mijn kerk. Uit de hele aanpak van de misbruikzaken stijgt een geur op van dood en verderf”, aldus dr. Rose.

Hoe meedogenloos de kerkleiding soms was blijkt uit een citaat in het Guidepost-rapport van een interne e-mail die afkomstig was van Augie Boto, een lid van het Uitvoerend Comité. Elke aandacht voor het probleem van seksueel misbruik omschreef hij als een „satanisch plan om ons volledig af te leiden van evangelisatie. (…) Het is een spel van misleiding.”

Over Boto is het rapport vernietigend. Hij regisseerde binnen het Uitvoerend Comité de doofpotcultuur. Zo zorgde hij ervoor dat artikelen over misbruik die werden geschreven door redacteuren van Baptist Press (BP) altijd langs advocaten gingen die hem en het Uitvoerend Comité welgezind waren. „We konden aan de opmerkingen en correcties duidelijk zien dat ze van de hand van juristen en niet van theologen waren,” zegt de BP-redactie. „En dat terwijl in ons redactiestatuut staat dat wij volstrekt onafhankelijk moeten zijn van het Uitvoerend Comité. De aanpassingen werden ons dwingend opgelegd. We hadden geen keus, want de SBC-leiding financiert ons.”

Vurige pijlen

De meest vurige pijlen richtte Boto op Christa Brown en Rachael Denhollander. Deze twee vrouwen hebben binnen de SBC voortdurend gepleit om meer te doen tegen seksueel misbruik.

Brown is als tiener slachtoffer geweest van misbruik door een medewerker van een baptistenkerk in Texas. Denhollander is een gerespecteerd advocaat die ook buiten haar kerkelijke kring vooral slachtoffers van misbruik bijstaat. Boto waarschuwde de SBC dat Brown en Denhollander „in dienst staan van de duivel”.

Overigens blijkt uit het Guidepost-rapport dat Boto niet de enige in de SBC-leiding was die zich schuldig maakte aan het negeren en intimideren van misbruikslachtoffers. Verschillende presidenten van de conventie keken een andere kant op als gesproken werd over de kwestie van misbruik. President Ronnie Floyd hield plannen voor een extern onderzoek keer op keer tegen. Toen de vorige president, J. D. Greear, besloot wél een extern onderzoeksteam aan te trekken, kreeg hij van medebestuursleden de wind stevig van voren.

„De leiding van de SBC dacht dat ze met het machtswoord te spreken het deksel op de kokende en kolkende gifpan konden houden”, zegt dr. Rose uit Bloomington. Dat is ze uiteindelijk niet gelukt, mede omdat dr. Greear de moed had tegen het advies in te gaan van de meerderheid in het Uitvoerend Comité. Er is best kritiek op hem te leveren, maar dat hij instemde met een extern onderzoek was moedig. Daarmee maakte hij de weg vrij voor het opensnijden van dit etterende gezwel.”

Verbijstering

Toen begin deze week het rapport naar buiten kwam, leek het even dat iedereen binnen de SBC-leiding verlamd was door verbijstering over de inhoud. De president van de SBC, Ed Litton, zei in een primaire reactie: „Dit slaat alles. Ik ben ontzet. Dat het zo erg was, wist ik niet.”

De vorig jaar afgetreden voorzitter van de Ethische Commissie van de SBC, Russell Moore, schreef deze week in een artikel: „In het rapport blijkt dat de gesprekken tussen topfiguren binnen de Southern Baptist Convention een graad van onmenselijkheid laten zien die voor scriptschrijvers van een misdaaddrama op televisie nauwelijks aanvaardbaar zou zijn geweest.”

Moore schreef dat hij niet had verwacht dat het rapport voor hem nog nieuws bevatte. Hij had zich immers vele jaren bezig gehouden met misbruik binnen de baptistenkring en hij was een soort klokkenluider geweest. „En toch, toen ik het rapport las, merkte ik dat ik het scherm van mijn iPad niet naar de volgende pagina kon ”swipen” omdat mijn handen trilden van woede. Dat komt omdat, hoe negatief ik ook al lang was over het Uitvoerend Comité van de SBC, het onderzoek een realiteit blootlegt die veel kwaadaardiger en systematischer is dan ik me had voorgesteld.”

Moore zei in het verleden wel gesproken te hebben over een „crisis” bij de baptisten door de misbruikzaken, maar dat dit veel te zwak is geweest. „Het is een apocalyps.”

Conservatieve baptisten

Dr. Rose uit Bloomington deelt die opvatting. „Het erge is dat deze aanpak van zwijgen en toedekken vooral is verdedigd voor mensen die gerekend worden tot de conservatieve baptisten. Zij keerden zich tegen de liberale beweging binnen de SBC en op de seminaries. Ze riepen op tot het terugkeren naar het geloof in de Bijbel en haar absoluut gezag. Dat was een positieve wending. Maar het is onbegrijpelijk dat mensen die zeggen het gezag van de Bijbel volledig te aanvaarden, zo gemakkelijk de schande in hun eigen kring hebben toegedekt.”

Het rapport van Guidepost Solutions zal uitgebreid aandacht krijgen op de jaarvergadering van de SBC die over twee weken in Anaheim (Californië) wordt gehouden. Vooruitlopend op die bijeenkomst heeft het Uitvoerend Comité deze week besloten de lijst met namen van vermeende daders direct vrij te geven. Dat is een duidelijke breuk met het verleden.

Slachtoffers van misbruik hebben inmiddels gezegd dit als een eerste positieve stap te zien. Jennifer Lyell, die in het verleden zelf werd misbruikt, zegt dat het besluit „het meest positieve gevolg is dat er in de afgelopen twintig jaar is geweest.” Maar ze vindt het nog lang niet voldoende.

Voorzitter Litton van de SBC zegt dat te begrijpen. „Er moet meer gebeuren. Maar we moeten dit wel zorgvuldig doen. De hele wereld kijkt over onze schouder mee. En terecht.”

Ons-kent-ons-cultuur

Inmiddels heeft het Uitvoerend Comité ook aan het bureau Guidepost gevraagd een soort ”hotline” open te houden zodat slachtoffers ergens hun verhaal kwijt kunnen. Naar verwachting zal op de komende jaarvergadering van de baptisten gesproken worden over definitieve voorzieningen.

Daar zullen ook de voorstellen van Guidepost worden besproken om de ons-kent-ons-cultuur te doorbreken. Die sfeer is volgens het bureau een belangrijke oorzaak geweest voor het toedekken van diverse affaires.

Er mag geen „zwoele sfeer” zijn, volgens dr. Rose, „waar vuile zaken en misstappen worden weggemoffeld. Nee, in de christelijke gemeente moet een frisse, open cultuur zijn, waar op broederlijke en tegelijk rechtvaardige wijze kwade zaken worden opgelost en afgehandeld.”

Dat hoeft de relatie niet te schaden, zegt de predikant. „Broeders kunnen veel van elkaar hebben. En het argument dat men de mond hield om vervelende juridische gevolgen te ontlopen, telt ook niet. Een christen lijdt liever schade dan dat zijn naam en vooral de Naam van zijn Koning bezoedeld raakt. Dat laatste is een grote schuld die er voor de baptisten ligt.”