Woensdag oordeelde de rechtbank Overijssel in Zwolle dat de provincie opnieuw moet kijken naar 29 stikstofbesluiten. De rechter vernietigde door Overijssel afgegeven natuurvergunningen omdat „er twijfel bestaat” over de daadwerkelijke stikstofuitstoot van de betrokken veestallen. Ook heeft de provincie „onvoldoende onderzocht” of beweiden en bemesten geen schade doet aan kwetsbare natuur. Verder moet de provincie beter onderbouwen waarom ze niet optreedt tegen een bepaalde groep bedrijven zonder natuurvergunning, de zogeheten PAS-melders.

Tekenend voor de onzekerheid die de Zwolse uitspraak teweegbrengt, is dat de ene na de andere betrokken veehouder een verzoek om een interview met het Reformatorisch Dagblad afwijst. Steven van Westreenen, mede-eigenaar van het gelijknamige adviesbureau van wie verschillende klanten door de uitspraak worden geraakt, begrijpt ze wel. „Ze zijn bang om in het vizier van MOB te komen. Voor je het weet, hebben ze een volgende zaak aan hun broek.”

MOB staat voor Mobilisation for the Environment, de organisatie van milieuactivist Johan Vollenbroek. Samen met de Vereniging Leefmilieu heeft MOB de zaken tegen Overijssel aangespannen. In andere provincies lopen soortgelijke zaken. MOB wist begin dit jaar via de rechter gedaan te krijgen dat het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit de adressen van de PAS-melders openbaar moest maken.

Op slot

MOB procedeerde in 2019 met succes tot aan de Raad van State om het Programma Aanpak Stikstof (PAS, het toenmalige stikstofbeleid) ongeldig te laten verklaren. Sindsdien verkeert Nederland in een stikstofcrisis. De vergunningverlening voor nieuwe projecten op het gebied van bouw en infrastructuur zit helemaal op slot. Het kabinet wringt zich in allerlei bochten om uit dat moeras te komen. „Maar we zakken er steeds verder in weg”, zegt Van Westreenen.

Hij noemt het voorbeeld van een veehouder die een nieuwe stal wil bouwen. Volgens de wet moeten daarbij emissiearme systemen worden toegepast. „Bij de aanvraag van vergunningen moeten we ons houden aan de Wet algemene bepalingen en omgevingsrecht en het Besluit emissiearme huisvesting. We zijn verplicht de emissiefactoren uit de RAV-lijst (Regeling ammoniak en veehouderij, TR) te hanteren. Maar juist daar zetten rechters vraagtekens bij.”

De RAV-lijst geeft per erkende techniek de vermindering van de stikstofuitstoot. Voorbeelden van zulke stalsystemen zijn emissiearme stalvloeren en luchtwassers.

CBS-rapport

De Zwolse rechter verwijst echter naar een rapport uit 2019 van statistiekbureau CBS. In dat rapport is op basis van metingen in de mest berekend hoeveel stikstof in bepaalde systemen naar de lucht verdwijnt. Dit blijkt af te wijken van de RAV-factoren. „Op basis daarvan trekt de rechter de conclusie dat de stalsystemen niet doen wat ze zouden moeten doen”, zegt Van Westreenen. Volgens hem is dat te kort door de bocht.

De adviseur zegt dat de innovatie in de veehouderij door de huidige onzekerheid „helemaal op slot” zit. Innovatie wil het kabinet stimuleren om kwetsbare natuur te beschermen, naast het uitkopen van zogeheten piekbelasters (bedrijven met een hoge ammoniakuitstoot). In een aangenomen motie van SGP’er Roelof Bisschop dringt de Tweede Kamer juist aan op extra inzet op innovatie.

Volgens Van Westreenen komen zelfs bestaande rechten ter discussie op het moment dat een veehouder een verouderde stal wil vernieuwen, zonder zijn veestapel uit te breiden. Ook dan moet hij namelijk een nieuwe natuurvergunning aanvragen. „En daar maakt MOB bezwaar tegen. De enige manier om als veehouder op dit moment geen last te krijgen, is even helemaal niets doen.”

De uitspraak van deze week betekent volgens hem niet dat de betrokken boeren nu meteen een groot probleem hebben. „Overijssel kan in beroep gaan. De boeren kunnen dat als zogeheten derde belanghebbende ook. Zelfs wij als adviesbureau. We zijn daarover met andere partijen uit de sector in overleg.”

Dit neemt niet weg dat de boeren de hete adem van MOB in de nek voelen. „MOB kan met deze uitspraak in de hand de provincie vragen om te gaan handhaven. De boeren hebben geen rechtszekerheid. Het net wordt steeds dichter getrokken als de minister niet snel met een oplossing komt.”

Land- en tuinbouworganisatie LTO Nederland vindt het „onacceptabel dat de rechtszekerheid van boeren die zich netjes aan de regels houden” onder druk staat. „Het mag niet zo zijn dat overheden naar elkaar blijven wijzen en dat boerengzinnen daar het slachtoffer van zijn”, zegt bestuurder Trienke Elshof. „De procedeerdrift van milieuactivisten blokkeert verduurzaming.”

Elshof ïrriteert zich aan de onzekerheid over de vraag of koeien wel zonder vergunning de wei in mogen. „Elke deskundige kan uitleggen dat ammoniakuitstoot vooral vanuit de stal plaatsvindt”, zei ze donderdag tegen De Telegraaf. Het stikstofhoudende ammoniakgas ontstaat namelijk als mest en urine met elkaar mengen, iets wat in het weiland niet gebeurt.

Volgende maand oordeelt de Raad van State als hoogste bestuursrechter over de vraag of weidegang vergunningsvrij mag blijven.

Triest

De provincie Overijssel laat weten de uitspraken te bestuderen en later met een reactie te komen.

Een woordvoerder van landbouwminister Henk Staghouwer zegt de onzekerheid voor met name de PAS-melders „triest” te vinden. „Het kabinet neemt zijn verantwoordelijkheid en heeft gezegd de PAS-meldingen zo spoedig mogelijk te legaliseren. (…) De uitspraken laten laten zien dat een versnelling van de stikstofaanpak nodig is.”

De minister wil ervoor zorgen dat beweiden en bemesten „zo min als mogelijk vergunningplichtig wordt.”

Innovaties ondersteunt het ministerie met subsidies. Maar veel innovaties „moeten nog als reductiemiddel bewezen worden” en dat is nodig om ze in stand te houden voor de rechter, aldus de woordvoerder.