Wat is de Digital Services Act (DSA)?

Een Europese wet in wording die de platformeconomie en grote techbedrijven zoals Google en Meta (Facebook) moet gaan reguleren. De Europese Commissie presenteerde het pakket maatregelen in december 2020. Inmiddels zijn het Europees Parlement en de EU-lidstaten tot een voorlopig akkoord gekomen over de DSA. Dat gebeurde eind vorige maand, op 23 april. De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, sprak van een „historisch” moment.

Wat beoogt de nieuwe wet?

De DSA wil burgerrechten zoals de vrijheid van meningsuiting beschermen en illegale zaken online tegengaan. Denk daarbij aan haatzaaien, aanzetten tot geweld, kinderporno en inbreuk op auteursrechten.

Internetbedrijven en platforms worden hiervoor niet rechtstreeks verantwoordelijk gesteld, maar moeten wel kunnen aantonen dat ze onwettige praktijken bestrijden. De Europese Commissie wil online omgevingen veiliger maken voor burgers. Wat offline illegaal is, behoort dat ook online te zijn.

Gerichte advertenties mogen niet langer gebaseerd zijn op iemands religie, seksuele oriëntatie of afkomst. Zogeheten ”dark patterns” –trucs om de consument te verleiden tot een aankoop die hij niet wil doen– worden verboden. Platforms zoals Facebook, YouTube en Netflix moeten voortaan openheid bieden over de werking van het algoritme achter hun aanbevelingen. De gebruiker moet ervoor kunnen kiezen om berichten te zien in chronologische volgorde, in plaats van afgestemd op zijn persoonlijke voorkeuren.

Welke gevaren ziet Brussel in digitalisering en platformen?

De Europese Commissie stelt voorop dat de opkomst van digitale technologie grote vooruitgang heeft gebracht. Door de coronapandemie is de digitalisering nog verder voortgesneld. De grote betekenis van online platforms blijkt wel uit het feit dat ze miljoenen of zelfs miljarden gebruikers hebben.

Risico’s zijn er echter ook, en die betreffen niet alleen de vrijheid van meningsuiting of de verspreiding van illegale content. De Europese Commissie vreest voor „manipulatie” van platforms op een wijze die schadelijk is voor de maatschappij. Ze noemt in dat verband complottheorieën en (politieke) desinformatie, die impact hebben op de democratie.

Economisch is er online geen gelijk speelveld: een paar internationale techbedrijven hebben enorme macht en vaak ook een sleutelpositie. Andere bedrijven en particulieren zijn afhankelijk van deze grote partijen. Dit kan de concurrentie op de markt verzwakken, ziet Brussel. Verder signaleert de Europese Commissie dat de consument online slecht is beschermd, dat er gebrekkig toezicht is op digitale diensten en dat er sprake is van belastingontwijking.

Wanneer treedt de wet in werking?

De DSA wordt van kracht als alle Europese lidstaten formeel met de wet hebben ingestemd, naar verwachting in januari 2024. De invoering verloopt stapsgewijs, zodat grote internetbedrijven enkele maanden de tijd hebben om aan de nieuwe Europese regelgeving te voldoen. Is de wet eenmaal volledig in werking, dan kan overtreding tot miljardenboetes leiden.

In nieuwe Europese regels op het terrein van mededinging voorziet de Digital Markets Act (DMA), die vrijwel gelijktijdig met de DSA wordt ingevoerd. De wetten worden vaak in één adem genoemd en zijn nauw verwant. Beide onderwerpen de grote internetbedrijven en platforms aan strikte regulering. Het betreft platforms met meer dan 45 miljoen gebruikers in de EU.

Hoe denken grote techbedrijven over de DSA?

Zij kunnen in grote lijnen instemmen met de doelen van de EU. Een woordvoerder van Google stelde tegenover het Amerikaanse CNET dat het aankomt op de details en de uitvoering. Daarover denkt Google graag mee, „zodat de wet werkt voor iedereen.”

Twitter pleitte eveneens bij CNET voor maatwerk, waarbij schadelijke content bestreden wordt en tegelijk het open en diverse internet behouden blijft.

Webwinkelconcern Amazon liet eerder al weten de DSA te steunen als het gaat om het bestrijden van illegale zaken en het bieden van bescherming aan consumenten. De regelgeving moet volgens Amazon wel uitgebalanceerd zijn en „flexibiliteit toestaan.”

Meta (Facebook) reageerde nog niet met zoveel woorden op de DSA. Wel schreef Nick Clegg, voormalig Europarlementariër en nu lobbyist voor Facebook, een opiniestuk in Die Welt onder de titel ”Europa moet zich niet keren tegen het creatief gebruik van data”. In het stuk bestrijdt Clegg dat sociale media de voornaamste oorzaak zijn van polarisatie in de samenleving. Ook stelt hij: „De karikatuur dat gebruikers passieve slachtoffers zijn van algoritmes, is simpelweg onjuist.”