OIha heeft zich verschanst in de kelder van een school in Malaya Rohan. In het Oekraïense dorp vlak bij de noordelijke stad Charkiv schuilt de 31-jarige vrouw eind februari voor Russische bommen. Samen met zo’n veertig dorpelingen, meest meisjes en vrouwen. Olha (gefingeerde naam) heeft gezelschap van onder meer haar 5-jarige dochtertje en haar moeder.

Op 13 maart, rond middernacht, dringt een Russische soldaat de school binnen. Hij bedreigt de Oekraïners in de schuilkelder. De Rus, hij zou 20 jaar zijn, beveelt Olha met hem mee te gaan naar een klaslokaal op de tweede verdieping. De Russische soldaat houdt de vrouw onder schot en eist dat ze zich uitkleedt. Hij verkracht haar meermalen. „De hele tijd hield hij het pistool bij mijn slaap of zette het in mij gezicht. Tweemaal schoot hij naar het plafond”, herinnert Olha zich de gruwelen.

Mes

De man zet een mes op haar keel en kerft in haar nek en wang. Ook snijdt de jonge soldaat een deel van Olha’s haar af. Hij slaat haar, onder meer met een boek. De Rus vertelt Olha dat zij hem doet denken aan een meisje met wie hij naar school ging. Olha weet met haar familie te ontkomen en belandt in de nabijgelegen stad Charkiv, waar ze medische hulp krijgt. „Ik heb geluk dat ik nog leef”, zegt Olha.

Het verhaal over de verkrachting van de Oekraïense vrouw staat opgetekend in een deze week verschenen rapport van Human Rights Watch (HRW). De mensenrechtenorganisatie zegt te beschikken over foto’s van de mishandelde Olha. Daarop zijn „snijwonden en blauwe plekken in haar nek en gezicht” te zien.

„Opzettelijke wreedheid en geweld tegen burgers”, noemt HWR-topman Hugh Williamson de in het rapport beschreven verkrachting en ook diverse standrechtelijke executies van Russische zijde. „Verkrachting, moord en andere gewelddaden tegen mensen die in hechtenis zijn door de Russische strijdkrachten moeten worden onderzocht als oorlogsmisdaden.”

Talloze gevallen

HRW stelt nog drie andere beschuldigingen van seksueel geweld door Russische soldaten te hebben ontvangen. De misstanden zouden zich in de noordelijke regio Tsjernihiv en in de zwaarbelegerde zuidelijke havenstad Marioepol hebben afgespeeld. HRW heeft die aantijgingen naar eigen zeggen niet onafhankelijk kunnen verifiëren.

Er duiken meer verhalen op over Russische militairen die Oekraïense vrouwen verkrachten, al is de schaal waarop dat gebeurt onduidelijk. „We zien helaas talloze gevallen waarin Russische soldaten vrouwen verkrachten”, zei de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Koeleba begin maart.

Zoontje

Amnesty International maakte donderdag ook melding van verkrachting in Oekraïne. Een vrouw in een dorp ten oosten van Kiev vertelde aan Amnesty dat op 9 maart twee Russische soldaten haar huis waren binnengedrongen. Ze vermoordden haar man en verkrachtten haar meermaals, waarbij ze haar onder schot hielden. Haar zoontje verborg zich ondertussen in een ketelruimte. De vrouw wist met haar kind te ontsnappen naar gebied dat in handen is van Oekraïne.

Amnesty stelt dat „uit getuigenverklaringen blijkt dat ongewapende burgers in Oekraïne thuis en op straat worden vermoord. Het bewust doden van burgers is een mensenrechtenschending en een oorlogsmisdrijf. Degenen die daarvoor verantwoordelijk zijn, moeten worden vervolgd. Dat geldt ook voor hun leidinggevenden.”

Schaamte

Seksueel geweld doet zich in „bijna alle” oorlogen voor, zegt dr. Heleen Touquet. Ze doceert aan de universiteiten van Antwerpen en Leuven en is gespecialiseerd in het thema. In Oekraïne is het te verwachten dat Russische soldaten zich vergrijpen aan Oekraïense vrouwen, zegt Touquet. Poetin zet daar als het ware de deur voor open. „Hij heeft het over denazificatie van Oekraïne en ontkent de Oekraïense identiteit.”

Seksueel geweld in oorlogstijd heeft zeker niet alleen te maken met gestreste soldaten die hun eigen lusten willen bevredigen, geeft Touquet aan. Aan verkrachtingen of verminking van geslachtsdelen ligt vaak ook een bewuste strategie ten grondslag. „Seksueel geweld kan een bevolking uit elkaar trekken. Verkrachtingen traumatiseren slachtoffers en getuigen en gaan gepaard met schaamte en stigma.”

De Russen hebben op het terrein van seksueel geweld een bedenkelijke reputatie, erkent Touquet. Berucht zijn massale verkrachtingen door soldaten van het Rode Leger tijdens de bevrijding van Duitsland in 1945. „Het Russische leger kent nog altijd heel harde ontgroeningsrituelen. Jonge rekruten worden mishandeld en misbruikt door oudere militairen.”

Opa

Seksueel geweld in oorlogstijd kan families ontwrichten, benadrukt Touquet. „In de oorlog in Bosnië werd bijvoorbeeld een jongen gedwongen zijn vader of opa te verkrachten, onder toeziend oog van andere famillieleden. Die verschrikkingen achtervolgen mensen heel lang en veroorzaken machteloosheid. Nu gaan verhalen rond dat Oekraïense moeders worden verkracht voor de ogen van hun kinderen.”

Triest genoeg gaan ook soldaten op vredesmissies zich meer dan eens te buiten aan seksueel misbruik. „Er zijn diverse schandalen rond VN-blauwhelmen. Die militairen voelen zich machtig, werken in een cultuur van mannelijkheid en verkrachten dan bijvoorbeeld een vrouw in een dorp dat ze zouden moeten beschermen.” Soms bieden vrouwen zelf hun diensten aan, in ruil voor bijvoorbeeld voedsel.

Aids

Dat seksueel geweld wordt ingezet als „effectief oorlogswapen”, bleek overduidelijk tijdens de genocide in Rwanda in 1994, zegt dr. Anne-Marie de Brouwer, gepromoveerd op die thematiek. „In honderd dagen tijd vermoordden Hutu-extremisten niet alleen naar schatting één miljoen Tutsi’s, ze verkrachtten ook vermoedelijk zo’n 350.000 vrouwen.”

Die massale verkrachtingen veroorzaakten naast trauma’s ook lichamelijke schade, zegt De Brouwer, die al tientallen jaren contacten onderhoudt met oorlogsslachtoffers uit Rwanda. „Van de verkrachte vrouwen liep 70 procent aids op, slachtoffers kampen later ook vaak met andere ziektes. Een dader zei tegen een verkrachte vrouw: „Ik weet dat jij hier veel last van gaat krijgen en een langzame dood tegemoet gaat.”