„Bijna een belediging”, vindt Bart Verschoor (24) uit Kinderdijk de beloofde korting. Het kabinet wil de schuld van studenten uit het leenstelseltijdperk eenmalig met zo’n 1000 euro verlagen. „Het stoort mij dat mensen die geen schuld maakten door naast hun studie veel te werken, straks buiten de boot vallen. Terwijl juist zij hun verantwoordelijkheid hebben genomen”, zegt hij.

Geld lenen moet je niet doen – met die gedachte werd Bart opgevoed. En dus ging hij in zijn tweede studiejaar aan de slag als docent geschiedenis en maatschappijleer op het Wartburg College. Zijn werkgever vergoedde vanaf dat moment grotendeels de kosten voor de lerarenopleiding die hij volgde aan de Hogeschool Rotterdam. De baan –die oploopt van 8 naar 24 uur per week– verandert zijn studietijd behoorlijk. „Het was ook gewoon leuk”, benadrukt Bart. „Maar zonder financiële druk had ik minder gewerkt en had ik meer het gevoel gehad student te zijn geweest. Eigenlijk heeft het leenstelsel mij m’n studententijd ontnomen.”

Buffertje

De coalitiepartijen spraken af dat studenten in plaats voor een korting op hun schuld ook kunnen kiezen voor een studievoucher. Zo’n tegoedbon voor een nieuwe opleiding is voor bijna niemand relevant, zegt Eva van Zutphen (24) uit Utrecht, die ook onder het leenstelsel viel. Ze heeft intussen een fulltime baan en daarmee is een master buiten beeld. „Ik hoor het ook van anderen: mensen hebben echt geen zin om er weer een studie achteraan te doen.”

Eva heeft een „forse” studieschuld omdat ze een studie aan een particuliere instelling volgde. Na een jaar rechten aan de Universiteit Utrecht besloot ze de studie business administration te gaan doen aan IVA Driebergen. De kosten –bijna zes keer zo veel als een reguliere studie– moest ze volledig uit eigen zak betalen.

Met een basisbeurs had ze zich minder zorgen hoeven maken, denkt Eva. „Nu moest ik heel bewust keuzes maken.” Zo zegde ze het lidmaatschap van studentenvereniging CSFR na het eerste jaar op. „Ik heb een autootje gekocht van mijn spaargeld, omdat de treinverbinding naar Driebergen heel vervelend was. Maar ik kon niet de studentenvereniging én een auto betalen.”

Zelfs met een bijbaan kom je als student niet aan sparen toe, zegt Eva. Zelf leende ze daarom bij de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) iets extra’s om een buffertje op te bouwen voor na het afstuderen. „Ik wilde trouwen en een huisje inrichten. Met een lege bankrekening begin je dan niks.”

Bart en Eva benadrukken allebei dat ze zich niet zielig voelen. Wel zien ze dat hun generatie op achterstand staat. Zeker nu een studieschuld tóch meeweegt bij het afsluiten van een hypotheek. En met de torenhoge huizenprijzen is het al lastig om überhaupt aan een woning te komen. „Dat geeft een gevoel van onrecht”, zegt Bart.

Gebroken beloftes

Vóór de invoering van het leenstelsel in 2015 verzekerde de regering nog dat een studieschuld niet zou uitmaken bij een hypotheekaanvraag. Intussen is het wettelijk verplicht om die bij de bank te melden. En die trekt vervolgens het geld dat je maandelijks kwijt bent aan aflossing weer af van het bedrag dat je kunt lenen voor het kopen van een huis.

Meer beloften waren al snel van de baan. Het geld van de basisbeurs zou geïnvesteerd worden in de kwaliteit van het onderwijs. Leenangst was niet nodig en de rente zou op nul blijven.

Oké, dat laatste is nog steeds zo. Maar er lág een voorstel dat daar verandering in zou brengen. Voormalig onderwijsminister Van Engelshoven trok het uiteindelijk in, omdat het voorstel anders zou sneuvelen in de Eerste Kamer.

Ook leenangst blijkt een wassen neus. Weliswaar laten scholieren zich niet afschrikken door het leenstelsel: vwo’ers en havisten gaan nog bijna net zo vaak studeren als voorheen. Mbo’ers stromen echter minder vaak door naar het hoger onderwijs. En het aantal studenten dat na een bacheloropleiding aan een master begint, is ook fors gedaald. In vier jaar tijd van 85 naar 70 procent.

Verder is er in eerste instantie niet bijster veel terechtgekomen van de toezegging dat de vrijgekomen euro’s ten goede zouden komen aan het hoger onderwijs. Pas jaren later werden de eerste plannen goedgekeurd. Veel hogescholen en universiteiten gebruikten het geld om nieuwe docenten aan te nemen of een studentenpsycholoog te benoemen. Andere steken het in extra stopcontacten voor betere werkplekken of de renovatie van hun gebouw. In ieder geval heeft de eerste lichting leenstelselstudenten niet of nauwelijks van verbeteringen kunnen profiteren.

Schuld

Hoe moet de overheid deze ‘pechgeneratie’ nu compenseren? Een miljard euro is te mager, vindt de Eerste Kamer. Dat bedrag stond in het coalitieakkoord gereserveerd voor de korting op studieschuld en studievouchers. Het kabinet moet nu hard aan de slag om een beter plan te bedenken. Anders dreigt een voorstel voor compensatie in de Senaat te stranden.

Maar wat is een redelijk bedrag? Studentenbonden roepen geregeld dat een schuld van 40.000 of 50.000 euro geen uitzondering meer is. In de media komen jongeren aan het woord die 60.000 of 70.000 euro hebben geleend. Maar dat is niet de schuld van het leenstelsel.

De laatste lichting die in een basisbeurs kreeg, in 2014, kon rekenen op zo’n 100 euro (thuiswonend) of 280 euro (uitwonend) in de maand. Voor een vierjarige studie droeg de overheid in totaal dus ongeveer 4800 euro bij voor wie bij pa en ma bleef wonen en 13.500 euro voor wie op kamers woonde.

Tegenwoordig staat de gemiddelde student zo’n 15.200 euro in het krijt. Exorbitante bedragen die studentenbonden claimen, zijn dus eerder uitzondering dan regel.

Rechtvaardig

Eva adviseert het kabinet één lijn te trekken. De beurs die studenten vanaf volgend jaar weer krijgen, zou met terugwerkende kracht ook ten goede moeten komen aan de leenstelselgeneratie. „Dat voelt rechtvaardig.” En anders zou ze het op z’n minst eerlijk vinden om die 1000 euro korting per studiejaar uit te betalen.

„Met een paar duizend euro is nog niet alles opgelost, maar het voelt nu alsof onze generatie aan alle kanten benadeeld is. Leeftijdsgenoten blijven soms bij hun ouders op een zolderkamertje wonen, omdat ze voor hun dertigste geen huis kunnen kopen. Dat steekt wel. En die schuld hangt de komende jaren nog boven ons hoofd.”

Bart staat nog 2400 euro in het rood bij DUO. „Dat valt mee, maar ik heb er wel keuzes voor moeten maken.” Slachtoffer voelt hij zich niet. „Ik ben enorm gelukkig, heb een baan, een huis, een vast contract. Dus ik kan me voorstellen dat mensen denken: die heeft het gemaakt. Maar ik heb wel een andere studententijd gehad dan ik had gewild. Als anderen een avondje gingen eten, was ik aan het studeren of mijn lessen aan het voorbereiden. Dat heb ik daar in feite voor opgeofferd.” Hij ziet ook studenten afhaken door de combinatie met werken.

Laat een studieschuld in ieder geval geen bedreiging vormen voor de hoogte van een hypotheek, bepleit Bart. Hij vindt dat iedere student recht heeft op een ruime financiële compensatie van minimaal 5000 euro. Geen vouchers dus. „Dan verplicht je iemand eerst tot een studie. Stort gewoon een concreet bedrag op de bankrekening.”