Merijn Wijma (28) promoveert vrijdag in de Nieuwe Kerk in Kampen op een onderzoek naar de ledentalontwikkeling van gereformeerde kerkverbanden in Nederland (1892-2015). Ze onderzocht onder meer de ledentallen van de Hersteld Hervormde Kerk (HHK), Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV), Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK), Gereformeerde Gemeenten (GG) en Gereformeerde Gemeenten in Nederland (GGiN).

Streng

Als gereformeerde kerkverbanden groeien, komt dat voornamelijk door de geboortecijfers. Als die afnemen, doet het totale ledental dat ook. Groei komt dus meestal van binnenuit, zegt Wijma, en niet doordat er leden van buitenaf bijkomen.

Een deel van het verminderde kerklidmaatschap kan worden toegeschreven aan de secularisatie, een ontwikkeling waarbij de kerk steeds minder overheersend is in de samenleving. „De plaats van de kerk in de wereld is in korte tijd zo minder vanzelfsprekend geworden, dat het bij de meeste seculiere mensen niet opkomt om eens naar de kerk te gaan. Het feit dat de kerk nu slechts een van de opties in een hele reeks is, heeft ongetwijfeld invloed gehad op ledentallen.”

Om te groeien, moeten kerken een wankel evenwicht bewaren tussen „streng en los”, vindt de onderzoekster. „Te losse kerken doen te weinig aan de religieuze vorming en binding van de jongere generatie. Ook maken ze voor hun leden de drempel laag om randkerkelijk te worden of om helemaal uit te stappen. Te strenge kerkverbanden maken de kosten van lidmaatschap te hoog. Ze kunnen vaak onvoldoende duidelijk maken waarom geloven de moeite waard is. In een veranderende samenleving is het belangrijk dat kerkverbanden zich constant bezinnen op hun optimale afstand tot de samenleving en een helder afgebakende identiteit handhaven.”

Basisschool

Ook de aanwezigheid van gereformeerd basis- en middelbaar onderwijs is volgens Wijma belangrijk voor de grootte en de groei van kerken. „Waar veel kerken zijn, komen meer scholen, en waar scholen makkelijk bereikbaar zijn, groeien kerken. Dat is een vicieuze cirkel.”

Maar zelfs in de kerkverbanden die hun leden het beste aan zich weten te binden, zoals de HHK en de GG, kan de groei maar met moeite worden volgehouden. „Dit wijst op een sterke druk van buiten om aan te passen, omdat de kerk blijkbaar niet wordt gezien als een realistische optie voor niet-leden om te voorzien in hun sociale en geestelijke behoeften.”

Orthodoxe Biblebelt

Uit het onderzoek van Wijma, die lid is van de samenwerkingsgemeente van vrijgemaakt gereformeerden en Nederlands gereformeerden in Zaandam, blijkt dat er naast de bekende Biblebelt –het gebied waar veel bevindelijk gereformeerden wonen– ook een „orthodoxe” Biblebelt bestaat. Naar verhouding wonen veel leden van de zogenoemde „orthodoxe” kerken –de Nederlands Gereformeerde Kerken, de GKV en ook de CGK– op de Veluwe, in het westen van Gelderland, het Vechtdal in Overijssel, Flevoland en de noordelijke provincies.