De grond is kurkdroog en de akkers zijn onvruchtbaar. Het water is schaars en het gebrek aan voedsel gigantisch. Kinderen zijn ondervoed en het sterftecijfer onder baby’s, peuters en kleuters is gestegen tot ongekende hoogte. Enkel de cactussen floreren bij de verzengende hitte en het jarenlang uitblijven van voldoende neerslag in Madagaskar. En dus vormen de stekelige planten –aangevuld met wat gras– de dagelijkse maaltijd van een groot deel van de bevolking van het Afrikaanse land.

Naar schatting lijden zo’n 1,3 miljoen inwoners van Madagaskar honger door de aanhoudende en verwoestende droogte die de onderste punt van het eiland treft. De afgelopen vijf jaar viel slechts de helft van de normale hoeveelheid regen. Naast droogte teisteren zandstormen en sprinkhanen het land. „Al die factoren maken het enorm lastig om het land te bebouwen”, zegt Hielke Zantema, noodhulpcoördinator bij hulporganisatie ZOA. Zantema bezocht van 8 tot 22 januari Madagaskar voor een noodhulpproject dat ZOA in het land is gestart, samen met de internationale humanitaire organisatie Medair.

En dat akkerbouw niet meer mogelijk is, is problematisch. Zo’n 80 procent van de bevolking is namelijk afhankelijk van de landbouw. Nu dat ontbreekt, is er nagenoeg geen voedsel meer en zijn mensen genoodzaakt cactussen te nuttigen. „Terwijl die eigenlijk niet eetbaar zijn”, zegt Zantema. „De Malagassiërs laten de cactusvruchten –een soort knollen– heel lang in het water weken om ze toch nog een beetje eetbaar te maken. Maar het opeten daarvan zorgt voor allerlei kwalen, zoals bloed bij de ontlasting, diarree en darmproblemen.”

Zaaigoed

De humanitaire noden op het eiland ten oosten van Mozambique zijn gigantisch, zegt Zantema. „Op de eerste dag van mijn bezoek was ik aanwezig in een mobiele kliniek van Medair. Het eerste kind dat ik zag, was zes maanden oud. Het ventje was ontzettend ondervoed. De aanblik van dat uitgemergelde lijfje ging me door merg en been; vooral omdat het verschil met mijn dochter van drie maanden zo groot was. Zij is half zo oud, maar vele malen gezonder en groter.”

Het bezoek van Zantema viel in het regenseizoen. „Net voordat wij aankwamen, was er wat neerslag gevallen. Toen ik bij een boerengezin was, vroeg ik daarom: Hebben jullie al iets geplant voor het nieuwe seizoen?” Dat bleek niet het geval. „Ze zeiden: „Het zaaigoed wat we hadden, hebben we uit pure noodzaak opgegeten.” Dat laat wel zien hoe groot de ellende is.”

Uitstoot

De situatie in Madagaskar kent verschillende oorzaken, zegt Zantema. „Het land is kwetsbaar voor allerlei weersverschijnselen die tot rampen kunnen leiden, zoals droogte en cyclonen”, legt hij uit. Daarnaast wijst hij op klimaatverandering. Het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties stelde afgelopen jaar dat de droogte die ten grondslag ligt aan de problemen, een direct gevolg is van klimaatverandering.

Onderzoekers van het World Weather Attribution, een instituut dat de relatie tussen extreme weersverschijnselen en klimaatverandering duidt, meldden in december echter dat de droogte niet significant verslechterde door klimaatverandering. Wel waarschuwden de wetenschappers dat klimaatverandering de droogte in de toekomst erger kan maken.

„Als er inderdaad een direct verband bestaat tussen klimaatverandering en de misère in Madagaskar, is dat natuurlijk ontzettend schrijnend”, zegt Zantema. „De Malagassiërs dragen nagenoeg niets bij aan de uitstoot van schadelijke stoffen, maar draaien wel op voor de gevolgen daarvan. Onaanvaardbaar.”

Cassave

Naast klimaatverandering wijst de ZOA-medewerker erop dat de bevolking te afhankelijk is van regenval. „Het zou goed zijn als er meer zou worden geïnvesteerd in irrigatiemogelijkheden of mogelijkheden tot handel. Als ZOA proberen we de Mallagassiërs hierbij zoveel mogelijk te helpen, door bijvoorbeeld te werken aan zogeheten solarpunten, die voor irrigatie kunnen worden gebruikt.”

Het zou ook helpen als de bevolking meer gewassen zou verbouwen die goed tegen droogte kunnen, zegt Zantema. „Te denken valt dan aan cassave. De introductie van die nieuwe gewassen proberen we te stimuleren. Als mensen namelijk meer diverse inkomstenbronnen hebben, zijn de noden minder wanneer de regen uitblijft.”

Dat dat spreiden van risico nog weinig gebeurt, heeft sterk te maken met de cultuur van de Malagassiërs, zegt Zantema. „De graven van overledenen zijn groots en mooi, maar de eigen huizen klein en eenvoudig. Dat is illustratief voor de volksaard: men is meer gericht op het verleden dan op de toekomst.”

Die cultuur zit duurzame ontwikkeling en verbetering van de leefomstandigheden soms in de weg, merkt de ZOA-medewerker. „Men denkt minder ver vooruit en is bijvoorbeeld minder gericht op hervorming van het landbouwmodel of mogelijkheden tot irrigatie. Als hulporganisaties proberen wij die duurzame verbetering te stimuleren en te faciliteren.”