Wat is de relatie tussen klimaatverandering en honger?

Door de menselijke CO2-uitstoot steeg de temperatuur op aarde gemiddeld gezien al 1,1 graad ten opzichte van 1850. Dat betekent voor gebieden waar het kwik al onbarmhartige temperaturen aanwijst dat het daar nog heter werd. Rond de evenaar is er vaak sprake van een nat en een droog seizoen. Voor sommige gebieden –zoals zuidelijk Afrika– gaat het klimaatpanel van de Verenigde Naties (het IPCC) ervan uit dat de droge seizoenen nog intenser zijn en oogsten nog meer onder druk komen te staan. Ook raken neerslagpatronen meer en meer in de war. Boeren weten niet of en zo ja wanneer de regen komt, en dat brengt de voedselzekerheid nog eens extra in gevaar.

Juist in armere landen hakt dat erin. Omdat daar veel mensen niet alleen voor hun inkomen maar ook voor hun dagelijks voedsel van de landbouw afhankelijk zijn. Geen oogst betekent weinig te eten.

Dus het is vooral droogte die hongersnood in de hand werkt?

Niet altijd. Klimaatverandering zorgt ook voor andere extreme weerssituaties die oogsten kunnen doen mislukken. Denk aan zware regenbuien die de gewassen van de velden spoelen. Of aan overstromingen die wegen, bruggen en havens onbruikbaar maken, waardoor voedsel niet bij de lokale markt arriveert.

Zo stegen in de Bengalese hoofdstad Dhaka de voedselprijzen enorm tijdens de overstromingen van 2004. Groenten werden dubbel zo duur. Juist arme sloppenwijk de voedselprijzen enorm tijdens de overstromingen van 2004. Groenten werden dubbel zo duur. Juist arme sloppenwijk­bewoners konden dat niet betalen en raakten ondervoed.

En, zijn er al meer hongersnoden door klimaatverandering?

Nee, dat is nog niet het geval. Hongersnoden gaan tot op heden vooral hand in hand met conflicten. Breekt er ergens in Afrika een (burger)oorlog uit? Het risico van voedseltekorten ligt dan ook direct op de loer.

Het is wel de verwachting dat er door klimaatverandering vaker hongersnoden zoals in Madagaskar zullen uitbreken. Het IPCC komt in februari met een update over de gevolgen van klimaatverandering, waaronder ook honger valt. Het vorige rapport (uit 2014) ging ervan uit dat in de 21e eeuw er een toenemend aantal „hotspots van honger” zullen zijn.

Uit een studie van landbouwonderzoekscentrum IFPRI blijkt dat honger en klimaat vooral Afrika raken. Waar honger op andere continenten lijkt te worden teruggedrongen, ziet het ernaar uit dat in Afrika het aantal mensen dat te weinig te eten heeft tussen 2010 en 2050 gelijk blijft (zo’n 200 miljoen mensen). In het zwartste scenario kan dat zelfs bijna verdubbelen. Wereldwijd zouden in 2050 gemiddeld 78 miljoen extra mensen honger lijden door klimaatverandering, volgens de studie.

En hoe zit het nu in Madagaskar?

Madagaskar wordt hard geraakt door klimaatverandering. De laatste jaren teisteren recorddroogtes het zuiden van het land. Regen blijft uit, de grond droogt op. Toch is de hongersnood niet alleen te wijten aan klimaatverandering, bleek in december uit onderzoek van de World Weather Attribution, het internationale collectief van wetenschappers dat de overstromingen in West-Europa eerder dit jaar wél linkte aan klimaatverandering.

Welke aspecten spelen volgens de onderzoekers nog meer mee?

De droogte zou volgens hen nog passen binnen de natuurlijke fluctuaties van het weer. Daarnaast wijzen de wetenschappers erop dat 90 procent van de mensen in het zuiden van Madagaskar onder de armoedegrens leeft en daarmee geen buffers heeft om klappen op te vangen. In heel Madagaskar moet 80 procent van minder dan 1,90 dollar per dag rondkomen. Een hongersnood breekt dan snel uit. Daarnaast hielp de coronapandemie ook niet mee.
Tegelijk wijst het onderzoekscollectief –waaraan ook onderzoekers van het KNMI meewerkten– er wel op dat de schrijnende situatie in het arme Madagaskar de kwetsbaarheid toont als de wereldtemperatuur nog verder gaat oplopen. Extreme weersituaties zullen zich vaker voordoen en dat zal juist arme landen genadeloos treffen.